Rollend door cultureel Pakistan

Geschreven door Jozef.
Een reis langs Punjab en Sindh.
Traject: Brussel, München, Muscat, Lahore, Faisalabad, Multan, Bahawalpur, Sukkur,  Larkana, Hyderabad, Karachi, Muscat, Muscat, München, Brussel
Van 25/01 tot 11/02/2020.

(Nvdr.: Lees ook de praktische informatie onder het reisverslag)

Reisverslag

Zaterdag 25/01 Brussel - München - Muscat

Om precies 15u belde Dirk van Soetens Airport Services uit Ronse aan de deur. Er werd geladen en weg waren we, een voor ons onbekende bestemming tegemoet. Een uur later bereikten we Brussels Airport. Bij het inchecken werd reeds gevraagd of we een visum hadden voor Pakistan, daarna verliep het vrij vlot. Zonder visum mocht de balie bediende ons niet inchecken, zelfs niet voor München. Als de formaliteiten achter de rug waren, meldden we ons aan bij de dienst assistentie. Hierna kwam de passencontrole en de security, dit alles liep van een leien dakje en op naar de gate. Hier was het aftellen tot de tijd van aan boord gaan. Twee assistenten verschenen goed op tijd ten tonele en voerden ons door de slurf naar het vliegtuig. Op een smal rolstoeltje werd ik getild door de twee helpers, naar mijn plaats gebracht en in mijn stoel gezet. Op het voorziene uur verlieten we de gate, taxieden naar de startbaan en weg waren we.

We bereikten München zoals gepland. De assistentie was paraat, nadat alle passagiers het toestel hadden verlaten. Enig probleem, de rolstoel was niet bij de slurf, wel eentje van de luchthaven. Om onnodige risico’s te vermijden, stonden we erop dat ik in mijn eigen rolstoel naar de volgende gate zou gebracht worden. Dit duurde wel even, maar kwam in orde. Na een goede vlucht van een 6-tal uur bereikten we Muscat. Hier was het weer hetzelfde en het nam ook hier weer veel tijd in beslag.

Zondag 26/01 Muscat - Lahore

Na de passencontrole werden we door een assistent naar de volgende gate gebracht. Hier moesten we nog instapkaarten vragen voor de vlucht naar Lahore. Dit werd zonder problemen in orde gebracht. Op het gestelde uur werd de inscheping gestart en als iedereen aan boord was, werd meteen gestart. Na 2.30u landden we in Lahore. Het was weer hetzelfde als in München en Muscat, mijn rolstoel niet aan de gate. Na enkele minuten was dit euvel opgelost en konden we hier de passencontrole, met nazicht van het visum, aandoen. Met dit karwei achter de rug trokken we naar de bagageband en oef de twee valiezen verschenen op de band. Een assistent leidde ons naar de uitgang, waar onze gids Makbool ons stond op te wachten.
In gezelschap van een assistent en Makbool bereikten we de wagen waarmee we de rit in Pakistan zouden doen. Amin, de chauffeur, ontfermde zich over de bagage en plaatste de rolstoel op het bagagerek en zorgde ervoor dat die goed werd vastgemaakt. Nu alles in de wagen was, vertrokken we naar het Four Points by Sheraton Hotel. Na het inchecken, installeerden we ons op de kamer en genoten er van een korte rustpauze. We wilden hierna van het avondmaal genieten, maar kwamen van een kale reis terug. Voor 19.30u was geen van de drie restaurants open. Rond 19u konden we toch iets verorberen in het Pakistaans restaurant. We genoten er van een zoete tomatensoep met brood. Het was lekker en meer moest het voor ons niet zijn.

Maandag 27/01 Sightseeing Lahore

* De Wazir Khan Moskee is een 17e eeuwse moskee. De moskee wordt beschouwd als de meest sierlijk versierde moskee uit de Mughal-tijd. De moskee staat bekend om zijn mooi faience tegelwerk, dat bekend staat als kashikari, ook zijn binnenoppervlakken die bijna volledig verfraaid zijn met uitgebreide fresco’s uit de Mughak-tijd. De moskee is sinds 2009 uitgebreid gerestaureerd onder leiding van de Aga Khan Trust for Culture en de regering van de Punjab.
Om het plein voor de moskee op te gaan zijn er een aantal treden. Een voorbijganger wees er ons op, dat er links van de moskee een hellend vlak ligt. Ik kon dan toch tot bij het gebouw komen, er mee naar binnengaan was iets anders. Voor de ingang ligt een vrij hoge trap en rolstoelen zijn taboe in een moskee in Pakistan. Volgens Marie-Claire was zij een bezoek waard.

* De Sonehri Masjid of Gouden Moskee is ook bekend als de Talai-moskee. Het is een late Mughal architectuur. In tegenstelling tot de Wazir Khan moskee en de Badshahi moskee die in de 17e eeuw in het zenit van het Mughal-rijk gebouwd werden, werd de Sonehri moskee in 1753 gebouwd, toen het rijk in verval was. De trap voor de moskee heeft 16 treden en komt uit op een kleine binnenplaats. Een wassingtank bevindt zich in het midden van deze plaats. De marmeren koepels bedekken zeven gebedskamers. Vier minaretten staan op de vier hoeken van de moskee.
 We hebben er niet veel van gezien en moesten het doen met het buitenzicht. De moskee is
 enkel geopend voor het gebed en dan worden pottenkijkers geweerd.

* Bezoek oude stad: vertrek aan Delhi Gate, ze werd oorspronkelijk gebouwd tijdens de Mughal periode en staat nu bekend als de Chitta poort. De poort is genoemd naar Delhi sinds de poort naar het oosten opende. Onder de Mughal periode diende de poort als de belangrijkste toegangspoort tot Lahore. De poort werd iedere avond gesloten. De poort maakte ooit deel uit van de stadsmuren rond Lahore.

* Koninklijk badhuis is nu het Bureau van Toerisme. Het prachtige gebouw staat net voorbij de Delhi Gate links van de smalle straat. Een bezoek zat er niet in, het is gesloten voor het publiek.

* Begum Shahi moskee of Moskee van Maryam Zamani
 De moskee werd gebouwd onder het bewind van de Mughal keizer Jahangir ter ere van zijn
 moeder Begum Maryam Zamani, die ook bekend stond als Maharani Jodha Baï. De moskee diende waarschijnlijk als de belangrijkste moskee voor leden van het Mughal hof. De moskee staat in het oude ommuurde stadsdeel van Lahore.
 Ze is alleen open voor het gebed en dan zijn pottenkijkers niet gewenst. We hebben alleen de buitenkant kunnen aanschouwen.

* Het Grafcomplex van Jahangir is een 17e eeuws mausoleum gebouwd voor de Mughal keizer Jahangir. Het graf, samen met de aangrenzende Akbari Sarai en het graf van Asif Khan, de broer van Nur Jahan, maken deel uit van een geheel dat momenteel op de voorlopige lijst staat voor de status van Unesco. Het mausoleum is ingedeeld als een takhtgah, een mausoleum gebouwd op een podium dat dient als een takht of troon. Het grafcomplex van Jahangir staat in het midden van een prachtig park. Je bereikt het via een goed aangelegd pad, aan het graf zijn enkele treden, die met de hulp van enkele mannen vlug overwonnen waren. Het loont zeker om er een kijkje te nemen.

Aan de overkant bevindt zich het simpelere graf van Nur Jahan. Het is een meer sobere uitvoering dan de tombe van Jahangir, maar even goed mooi gelegen in het park en net achter een moskee. Mee binnen gaan lukte niet met de rolstoel, je moet door een nauwe opening om achter de moskee te komen.

Na een uitgebreid bezoek aan het graf, kochten wij aan een kraampje enkele bananen voor de lunch, de gids en chauffeur genoten in de stad van de lunch aan een open restaurant. Iets na 14u verlieten we Lahore, om af te stevenen op Wagah-Attari voor het spektakel aan de grens met India. Naarmate we de plek naderden, begon het meer en meer te druppelen en soms echt regenen. We zetten door, Amin, de chauffeur mocht na controle van de wagen iets voorbij de eerste slagboom door de aanwezigheid van mij en de rolstoel. Gewapend met paraplu’s hebben we het schouwspel bewonderd.

* Grensceremonie Wagah-Attari: De vlaggenceremonie met het neerhalen van de vlag aan de grens van Wagah -Attari is een dagelijks weerkerende praktijk, die de veiligheidstroepen van Pakistan (Pakistan Rangers) en India (Border Security Force) sedert 1959 gezamenlijk gevolgd hebben.
De oefening wordt gekenmerkt door uitgebreide en snelle manoeuvres en de benen zo hoog mogelijk heffen. Het is ook een symbool van de rivaliteit tussen de twee landen en Pakistan Rangers aan de grens, ook een uiting van broederschap en samenwerking tussen de twee naties.
De ceremonie vindt dagelijks plaats aan de grens voor zonsondergang. Wagah-Attari is een onderdeel van de Grand Trunk Road, de enige wegverbinding tussen beide landen voor de opening van de Aman Setu in Kasjmir in 1999. De ceremonie start met een bruisende parade door soldaten van beide landen en eindigt in het gecoördineerd binnenhalen van de vlaggen van beide landen. Het wordt de Beating Retrait-ceremonie op internationaal niveau  genoemd. Aan elke kant van de poort staat een infanterist. Als de vlaggen zijn neergehaald, worden die netjes gevouwen en opgeborgen. De ceremonie eindigt met een bruuske handdruk tussen soldaten van beide kanten, gevolgd door het sluiten van de poorten. Het ziet er voor buitenlanders wellicht wat agressief of vijandig uit, maar in feite is het een nabootsing van de trots en woede van een haan. De troepen van beide landen voeren een show op in hun uniformen met kleurrijke tulbanden. Het is bijzonder om eens te zien, wij zagen het jaren geleden aan de Indische kant. Het spektakel trekt dagelijks veel bezoekers aan beide kanten van de grens. Pakistan heeft een kleine tribune, terwijl India over een mastodont van een tribune beschikt. Beiden zijn regelmatig goed gevuld.

Zelfmoordaanslag 2014
Op 2 november 2014 kwamen circa 60 mensen om het leven en raakten minstens 110 personen gewond bij een zelfmoordaanslag aan de Pakistaanse kant van de Wagah-Attari grensovergang. Een 18 tot 20 jarige aanvaller liet 5 kg explosieven ontploffen in zijn vest op +/- 500 m van de oversteekplaats onmiddellijk nadat de grensceremonie was afgelopen.

Na de grensceremonie vatten we de terugtocht aan naar Lahore, namen onze intrek in het hotel en genoten er van de warmte. Het was buiten alles behalve aangenaam, het regende nog steeds en het was er fris bij. Tegen 19.30u konden we aan tafel in het Chinees restaurant in het hotel. Het was lekker. Na de maaltijd werden we uitgenodigd op een bruiloftfeest. We werden er met open armen ontvangen, Marie-Claire nam de gelegenheid te baat om het pas gehuwd koppel op de gevoelige plaat vast te leggen. Na het ceremonieel gedeelte werden we uitgenodigd om mee aan te schuiven aan het buffet. Hiervoor hebben we vriendelijk bedankt. Kort daarna hebben we de zaal verlaten. Het was een mooie afsluiter van een goed gevulde dag.

Dinsdag 28/01 Lahore

* Het Lahore Fort staat in het noordwesten van de stad. Het bevindt zich in een ommuurde stad in het Iqbal Park, dat ook bekend staat als het grootste park in Pakistan. Sedert 1981 staat het Lahore Fort ingeschreven als een Unesco World Heritage Site. Op het groot domein staat de Sheesh Mahal Moskee, buiten is het niet zo speciaal, het heeft een prachtig interieur. De muren en plafonds zijn betegeld met felgekleurde tegeltjes en op sommige plaatsen heb je inlegwerk in marmer zoals bij de Taj Mahal. Een andere moskee op het domein is de Moti Masjid, zij kan niet tippen aan de Sheesh Mahal qua schoonheid. Beide moskeeën hebben geen drempel bij de ingang, enkel een kleine opstap.

Het domein van het fort is enorm groot, de modale bezoeker parkeert zijn wagen buiten de hekken. Als rolstoelgebruiker mochten we met de wagen een heel eind verder en door meerdere poorten. Op het eindpunt hield Amin halt en trok Marie-Claire met Makbool op verkenning, gewapend met een paraplu. We hadden pech vandaag, van in de vroege morgen regende het en uitstappen zat er voor mij niet in. Ik heb dan ook maar een vleugje gezien van het imposante maar deels vervallen fort.

* Chauburji is een monument uit de Mughal periode. Het fungeerde eerder als een toegangspoort tot een grote tuin. Helaas worden de meeste monumenten in Lahore geconfronteerd met tal van problemen, variërend van verwaarlozing, aantasting van het milieu tot factoren als veroudering en natuurlijk verval. Ondanks inspanningen voor het behoud zijn het Departement Archeologie en de regering van Pakistan er niet in geslaagd verschillende monumenten te behouden, die van louter historisch belang zijn. We hebben het niet kunnen bezoeken, het staat momenteel volledig ingepakt in stellingen. Er wordt werk gemaakt van de restauratie.

* Het Lahore Museum werd oorspronkelijk opgericht in 1865 op de site van de huidige Tollinton Market, een hal gebouwd voor de Punjab tentoonstelling van 1864. De verzameling van het museum werd in 1894 verplaatst naar de huidige locatie in The Mall. Het museum heeft een aantal Grieks-boeddhistische sculpturen, schilderijen van Mughal en Pahari tentoongesteld. De collectie bevat ook belangrijke overblijfselen uit de beschaving van de Indus Vallei, Gandhara en Graeco-Bactrisch. De vastende Boeddha, uit de periode van Gandhara, is één van de meest gewaardeerde en gevierde objecten van het museum. Het plafond in de hal heeft mooie grote muurschildering van de beroemde Pakistaanse kunstenaar Sadequain, die de muurschildering in 1972 en 1973 maakte.
Het museum bevat ook mooie exemplaren Mughal en Sikh houtsnijwerk en heeft een grote verzameling schilderijen die dateren uit de Britse periode. Je ziet er ook muziekinstrumenten, oude sieraden, textiel, aardewerk en ook een aantal Tibetaanse en Nepalese werken.
Het loont zeker er een bezoek aan te brengen en trek er genoeg tijd voor uit. Ik ben er zelf niet geweest, Marie-Claire ging samen met de gids en gewapend met een paraplu, want het water gutste met bakken uit de hemel en de straten stonden blank.

* De Badshahi moskee werd gebouwd in opdracht van de Mughal-keizer Aurangzeb in 1671.
Aurangzeb liet de moskee bouwen om zijn militaire campagnes tegen de Maratha koning Chhatrapati Shivaji te herdenken. Na twee jaar bouwen werd de moskee in 1673 geopend. Ze is een belangrijk voorbeeld van de Mughal architectuur. De buitengevel is versierd met rode zandsteen en marmeren inlegwerk. Het is de grootste moskee uit de Mughal tijd en de tweede grootste in Pakistan. Ze is mooi en blijkbaar ’s avonds verlicht.
Voor je de moskee kunt bezoeken, moet je een trap op van een 19-tal treden. De ingang van de moskee heeft een mooie poort, vergelijkbaar met de Jama Masjid moskee (Vrijdagmoskee) in Delhi. Ik ben maar wijselijk afzijdig gebleven, het zou zinloos geweest zijn mij naar boven te laten dragen. Een rolstoel is taboe in de moskee. Rechtover de moskee is ook nog een mooie poort, geschoeid op dezelfde leest.

* De bazaar aan Delhi Gate en verder in de oude stad is heel druk na de middag. Het is moeilijk om er met een rolstoel door te rijden door de drukte. Marie-Claire is samen met de gids gegaan en ze zijn na enkele minuten teruggekeerd. Door de felle regen liepen de straten stilaan onder water, het is dan niet meer aangenaam en het oogt dan nog veel vuiler.
Na het kort bezoek hieraan, lieten we ons terugbrengen naar het hotel. Het was geen weer om een hond door te jagen.

De ganse dag moesten wij het doen met soms felle regen. Daardoor ben ikzelf weinig uit de wagen geweest. Het was niet haalbaar zonder paraplu. Van het avondmaal genoten we in het Rooftop restaurant van het hotel. De BBQ was lekker, we zaten voor het eten in het gezelschap van een klas uit de koksschool. Bij ieder gerecht moesten zij hun oordeel vellen.
Het restaurant is het bovenste van het hotel en de lift reikt niet tot daar. Met drie mannen werd ik tot in het restaurant gevoerd, na de maaltijd was het andersom. Ondanks de regen hebben we een goed gevulde dag gehad. Het was de ganse dag overtrokken met regen bij 14°C.

Woensdag 29/01 Lahore - Faisalabad via Chiniot: 200 km

Chiniot is een gezellig stadje, de mensen zijn er erg vriendelijk. De meeste mensen in de stad hebben hun eigen bedrijf en werken in verschillende sectoren. Het overgrote deel van de bedrijfjes is verbonden met meubelen. Chiniot is hierom in heel Pakistan bekend. De meesten hebben hun eigen kleine atelier, waar ze meubelen maken. In iedere straat is minstens 1 meubelwinkel. Dankzij de hooggeschoolde arbeid zie je mooi houtsnijwerk op de meubelen. De meeste mensen die we zagen leken ons heel vriendelijk, we voelden ons op ons gemak.

* Omar Hayat Mahal, ook gekend als Gubzal Manzil: Met de bouw van het herenhuis is gestart in 1923 en het was in 1935 pas voltooid. Het werd gebouwd door Sheikh Omar Hayat, een zakenman uit Chiniot die zijn fortuin verdiende in Calcutta. Het gebouw toont uitstekende voorbeelden van de plaatselijke houtbewerkingstijl van Chiniot en wordt beschreven als een ornament in een gebouw vanwege het rijkelijk versierde interieur.
Het paleis is waarschijnlijk het laatste gebouw in Mughal-stijl. Unieke snijwerken op de deuren en ramen weerspiegelen een eigen kleur. De daken, balkons, trappen, terras en stucwerk-onderwerpen vormen samen een perfect interieur. De gevel van het gebouw is versierd met fijn inlegwerk van bakstenen, de oogverblindende glans van marmer en pittoreske tinten helpen het te behoren tot de grote paleizen uit het Mughal tijdperk.
Bij de inkom is een enkel opstapje, dan is het vlak op het gelijkvloers. Marie-Claire heeft de  prachtige bovenverdieping kunnen bewonderen. Het is een ouder gebouw en er is geen lift.
Het is zeker een bezoek waard. Een groepje jeugd kwam hier op bezoek en kon het niet nalaten foto’s van mij te nemen samen met hun klasgenoten. Er was maar 1 iemand die enkele woorden Engels kon, de anderen spraken alleen Urdu en daar verstond ik geen letter van.

* Shah Masjid
 Het is een mooie moskee met aan de ingang een vrij hoge trap. Ik ben maar wijselijk beneden gebleven en Marie-Claire alleen laten genieten van de pracht. Het is een mooie moskee.

* Shah Burhan schrijn
 Het loont zeker om het met een bezoek te vereren. Hier was het ook weer een trap die me weerhield om bij het schrijn te komen. Ik hield mij bezig met het kijken naar de omgeving en
 kreeg veel interesse van de aanwezige jeugd. In zover zij zich in het Engels kunnen uitdrukken, vuurden ze met hand en tand allerlei vragen op mij af. Ik ben meermaals een foto object geweest, de jeugd van betere komaf heeft allemaal een smartphone.
Na enkele uren in Chiniot te vertoeven, zetten we de tocht verder naar Faisalabad. Bij aankomst in de stad begon de sightseeing. In het centrum had Amin problemen om de wagen te parkeren. In gezelschap van Maqbool startten we in de overdrukke straten om zo bij de Clock Tower te komen.
De Clock Tower in Faisalabad is één van de oudste monumenten in de stad, die nog in zijn oorspronkelijke staat uit de Britse Raj periode is overgebleven. De lokale bevolking noemt het “Ghanta Gar”, wat Hour House betekent. De klok staat in het centrum van de acht markten, die vanuit vogelperspectief op de Union Jack, de vlag van het Verenigd Koninkrijk lijken. De Clock Tower is het meest erkende gebouw in Faisalabad. Het is niet alleen het centrum van de stad, het is ook het centrum van alle activiteiten die in de stad plaatsvinden.
Vermits er die dag niets meer te bezichtigen was, liepen we wat in de straten rond de Clock Tower. Iedere straat heeft andere producten te bieden. Na enige tijd hielden we het voor bekeken. Voor ons viel er in Faisalabad niets meer te beleven. We kozen dan maar om onze intrek te nemen in het hotel Avari Xpress Faisalabad.

Het avondmaal namen we in het hotel, het was te doen maar er is een ellenlange wachttijd.
Vandaag konden we genieten van mooi weer, volop zon bij +/- 19°.

Donderdag 30/01 Faisalabad - Multan

We hadden onderweg naar Multan geen bezienswaardigheden, daarom konden we tijd spenderen in de dorpen die we voorbijkwamen en het dorpsleven gadeslaan. Het is een allegaartje van geuren en kleuren en ook wie kijkt naar wie. Wij kregen veel belangstelling zeker met de rolstoel. Wat kwam een westerling in hun dorp zoeken, dat zagen we sommige mensen denken. We konden er geen praatje mee slaan, de meesten spreken alleen Urdu. Sommige verstaan een enkel woordje Engels, dat zijn dan de beteren.

We stopten bij een suikerrietveld, waar men bezig was met rietsuiker uit suikerriet te winnen. Het suikerriet wordt in een primitieve oven verhit, na enige tijd begint het geheel te koken en komt de rietsuiker vrij. Dit gebeurde hier kleinschalig. We zagen regelmatig tractors, waarvan de laadbak overvol en breed geladen was met suikerriet. Met vele tractoren achtereen rijden zij hun vracht naar de fabriek, waar hetzelfde proces zich afspeelt maar dan in het groot. Op het ogenblik dat wij er waren, was het oogsttijd voor het suikerriet. Niet alleen suikerriet wordt gewonnen, als het suikerriet is afgedaan, worden de overblijvende stengels in brand gestoken en wordt de akker gereedgemaakt voor het voortbrengen van rijst.

We waren reeds enkele kleine steenbakkerijen voorbij gereden. Wij zijn oorspronkelijk afkomstig uit de Rupelstreek, die bekendstond voor steenbakkerijen, tenminste in vroegere jaren. Hier wordt in deze industrie kleinschalig gewerkt. Er komt heel veel zware handenarbeid bij kijken. Een steenmaker maakt per dag 1.000 stuks steen. Hij heeft een hoopje vochtige klei naast zich op de grond liggen, neemt een hoeveelheid klei in zijn hand, doet die in een vorm, schraapt het teveel aan klei weg en neemt de vorm weg. Zo schuift hij stilaan van links naar rechts, tot de rij is vol gelegd. Dan start hij met een volgende rij. Het is een zware dagtaak en de ganse dag gebogen zitten is ook niet niks. Na een 6-tal dagen drogen zijn de stenen klaar om in de oven gezet te worden. Hoelang zij daarin blijven, hebben we niet kunnen achterhalen. Er wordt gestookt met wat voorhanden is, met de bedoeling een hoge temperatuur te halen.

Bij aankomst in Multan wilden we als eerste de vismarkt zien. Er zijn een hele resem visverkopers, die hun vers gevangen vis met luide stem aanprijzen. Het fileren gebeurt ter plaatse in de open lucht aan de baan. De uitlaatgassen van voorbijrijdende diesels krijg je er gratis bij. De vis ligt mooi uitgestald op een plateau maar op de meeste plaatsen zonder ijs. Met een temperatuur van rond 20° is dit niet zo gezond. Waarschijnlijk is dit voor Pakistani geen probleem. De vis wordt desgewenst in stukken gekapt en als je wil kan je koppen en ingewanden apart krijgen. De verkochte vis wordt verpakt in krantenpapier, bij ons ondenkbaar. Het is er alles behalve proper, op het einde van de markt wordt alles netjes met water afgespoten.

* Bazaar in Multan: Hussain Agahi Multan, toegang via zes poorten. Met de wagen reden we naar één van de zes poorten.om de oude stad en de bazaar in te gaan. We stapten uit aan de Haram Gate en trokken de bazaar in. Je vindt er bijna alles, groenten, fruit, kledij, schoeisel, potten en pannen, kookvuren, wasmachines, elektrische toestellen en zelfs meubelen. Het is een kleurrijk allegaartje, moto’s die je voor je voorbij zoeven moet je erbij nemen, dat stoorde ons geweldig. Het is een lange bazaar van om en bij de 2 kilometer en dan mag je nog geen zijsprongetje maken. Je gaat van de ene poort naar de andere.

Als we de bazaar achter ons lieten, werd het tijd om in te checken in het Avari Xpress Boutique Residence. Het hotel is volledig beveiligd met prikkeldraad op de muren, een poort en een slagboom en een security-man. Je kunt het hotel niet verlaten zonder escorte van het hotel. Bij de kamer dook een probleem op, de kamer die voor ons voorzien was had alles wat een rolstoelgebruiker nodig heeft. Het enige probleem was, ik kon met de rolstoel de volledig aangepaste badkamer niet in. Het wegnemen van de deur zou de oplossing zijn, maar dat werd geweigerd zelfs door de manager. We hebben een andere kamer genomen zonder aangepaste badkamer, hier was de deur wel breed genoeg. Logisch denken zat er dus niet echt in. We zijn er gebleven en genoten er ook van het avondmaal.
We genoten van het mooie weer, volop zon bij 22°.

Vrijdag 31/01 Sightseeing Multan: gekend om zijn katoenteelt en blauw aardewerk

Multan staat bekend als de stad van de soefi’s en de Medina-Tul-Oleyah. Dit komt door de vele heiligdommen en Soefi heiligen die in de stad aanwezig zijn. In de stad vind je de mooiste bazaars, moskeeën, tempels en sierlijke graven. De stad is ook bekend om zijn blauw aardewerk. De bewoners van Multan spreken over het algemeen Saraiki en Haryanvi. Daarnaast kent het overgrote deel ook Urdu. Engels wordt alleen gesproken en verstaan door opgeleide personen en in de betere hotels. De bevolking bestaat voor het merendeel uit moslims, maar ook sikh en hindoe gemeenschappen vormen een groot geheel.

Voor we met de sightseeing konden starten, was het wachten op een politie-escorte. Het werd uiteindelijk 1 persoon, die gewapend meereed in de wagen.

* Mausoleum Shah Ali Akbar: 16e eeuw
 Er zijn twee graven: Ali Akbar en zijn moeder
 Het bevindt zich 2 km ten noordwesten van het centrum van Multan, in de omgeving van Hutchery Rd. in de voorstad Suraj Miani. Het mausoleum is een mini versie van het mausoleum van Shah Rukne Alam. Ernaast staat een kleiner mausoleum van zijn moeder. Het is ook mooi, maar straalt minder glorie uit. Het is mooi aan de buitenkant en omgeven door ontelbare kleine graven. Hoe het interieur eruit ziet weten we niet, het was slotvast. Om er dichterbij te komen moet je enkele treden overwinnen. Ik ben er niet aan begonnen.

* Shadi Eid Gah moskee
 De moskee werd gebouwd in 1735 onder het bewind van de Mughal keizer Muhammad
 Shah. De moskee is ruim met een grote binnenplaats en gebedsruimte en heeft zeven koepels. De buitenkant is verfraaid met blauwe geglazuurde tegels in Multan-stijl, terwijl het interieur is versierd met ingewikkelde mozaïeken. Het is een mooi en enorm complex.

* Mausoleum Shah Shami Sabzwari
Het mausoleum werd opgericht ter ere van Shamsuddin Sabzwari Multan. Hij werd geboren in 1165 en is in 1276 gestorven. Het heiligdom werd in 1330 gebouwd door zijn kleinzoon.
Het graf is vierkant met erboven een halfronde koepel. Het interieur is versierd met geglazuurde tegels. Het is prachtig, maar er zijn veel treden. Ik moest buiten blijven, een rolstoel is taboe in het mausoleum.

* Hazrat Hafiz Muhammad Jamal Ullah Multani
 Het mausoleum ligt in de buurt van de Aam Khas-tuin buiten de Daulatpoort. Het graf is gebouwd binnen een muur die lijkt op een fort. Hij werd in 1747 geboren en behoorde tot de Awan-stam. Hij zegde de Koran op toen hij nog erg jong was. Hij studeerde religieuze en filosofische wetenschappen, in de studententijd blonk hij uit en niemand kon zich tegen hem verzetten in debatten. Met het verstrijken van de jaren voelde hij zich aangetrokken tot mystieke meditatie. Hij vond een perfecte gids en werd discipel van Qibla-e-Alaam Nur Muhammad Maharvi, een prominente Soefi-heilige van de Chrishti-orde. Hafiz Jamal stierf op 66 jarige leeftijd op 7 mei 1811. Het mausoleum heeft een mooie koepel, de rest vonden wij niet zo speciaal.
 
* Qasim Baghfort met tombes Rakn-e-Alam: 14e eeuw en Baha-ud-din Zakonia
 Het is meer een pelgrimsoord, met hele horden komen moslims hier hun eer betuigen aan degenen die hier begraven liggen. Op sommige plekken is het drummen om iets van de graven te kunnen opvangen. Voor je het heiligdom betreedt, heb je een hele rist kraampjes met allerlei zaken om te offeren, ook veel bloemen. In het complex zijn meerdere mausolea, waaronder een prachtig Soefi-heiligdom. De toeloop van een massa mensen heeft als voordeel, dat er ook gezorgd is voor personen die minder goed te been zijn, rolstoelgebruikers genieten ook van deze faciliteiten. Naast een hoge trap ligt er tussen de kraampjes een hellend vlak. Zo heb ik samen met Marie-Claire het ganse complex kunnen aanschouwen. Alleen in het achterste deel kon ik niet komen, de doorgang was te smal.
Na het laatste mausoleum gingen we te voet naar beneden door de inkompoort tot bij de Clock Tower. In een klein restaurant genoten politie, gids en chauffeur van de lunch. Wij hielden het veiligheidshalve bij bananen.

* Schrijn Shah Yusuf Gardezi (ligt bij de Bohar Gate)
 Shah Yussuf Gardezi was een islamitische heilige, die in 1088 naar Multan kwam en de stad heeft hersteld. Hij heeft velen tot de islam bekeerd en talloze wonderen verricht. Hij kwam uit de huidige provincie Paktia in Afghanistan. Het schrijn heeft de vorm van een Kaaba en is met gekleurde doeken afgedekt. Ook hier was het drummen om iets van het schrijn te kunnen waarnemen.

* Schrijn Khauwaja Awais Kagha
 We vonden het niet zo speciaal, het gebouw heeft wel een mooie koepel.

* Phool Hattan Wali Masjid (Bazaar)
 Het is een heel drukke bazaar, het is in hoofdzaak kledij die verkocht wordt. Alles ligt tegen de grond op een vuile doek uitgestald. Je wordt regelmatig attent gemaakt door getoeter van de aanwezigheid van lichte moto’s en tuktuk’s die je voorbij willen. Wat de mensen hier allemaal moeten inademen, kan niet goed zijn voor de longen. Velen dragen een mondmasker, dat hebben we in vorige bazaars niet gezien.

Voor het avondmaal waren we noodgedwongen aangewezen dit in het hotel te nemen. Veel mogelijkheden heb je er niet in de onmiddellijke omgeving en zonder escorte mochten we het hotel niet verlaten. Veel keuze was er niet op de menukaart, in alle Avari Xpress hotels is het menu hetzelfde. Daardoor kregen we al dagen hetzelfde voorgeschoteld.
We konden nogmaals genieten van een deugddoende zon bij 20°.

Zaterdag 01/02 Multan - Bahawalpur: 102 km

* Pottenbakkerij
 Voor we Multan verlieten, wilden we een bezoek brengen aan een pottenbakkerij. We kozen voor een bezoek aan een kleine pottenbakkerij. Door de manager werd een uiteenzetting gegeven over het hele proces, van een hoopje vochtige klei tot het eindproduct, sierlijke vazen en potjes. We kregen zo een beter inzicht op de productiefasen van het blauw aardewerk, een traditioneel ambachtswerk dat een specialiteit is van Multan. De mooie stukken die hier gemaakt worden, worden verkocht in Pakistan en daarbuiten en kunnen ook worden gekocht in de showroom. Prijzen variëren van Rs.30/€ 0,18 voor een klein potje tot Rs.7.000 of € 42,00 voor een grote vaas. We vonden het heel interessant en leerrijk, maar hebben er niets gekocht.

In Bahawalpur heb je gebouwen in koloniale stijl (Albassi familie Nawals) Bahawalpur kwam ons over als een vrij propere en groene stad. Bezoek aan de oude stad en de bazaar, die je ingaat via een aantal poorten, deze bazaar vonden wij de mooiste.
* Gubzar Mahal Paleis is niet meer te bezoeken, het is militair domein.
* Noor Mahal werd gebouwd in 1872 als Italiaans kasteel, in een tijd waarin het modernisme was begonnen. Het behoorde tot de prinselijke staat Nawabs van Bahawalpur. Het paleis bleef onbewoond onder zijn bewind. Noor Mahal is één van de verborgen pareltjes van Bahawalpur door het gebrek aan publiciteit. Het paleis is open voor het publiek. Het wordt momenteel gebruikt als een gastenhuis voor het houden van staatsbanketten en vergaderingen met buitenlandse delegaties. Het gebouw werd in september 2001 uitgeroepen tot een beschermd monument door de afdeling Archeologie van de Pakistaanse regering en staat nu open voor algemene bezoekers, studentenreizen en andere geïnteresseerde personen.

Voor we het domein konden oprijden, werd de wagen grondig gecontroleerd en werden onze visa nagekeken. De gewone parking is buiten het hekken, door de rolstoel mochten we een heel eind verder en moesten we minder ver gaan om bij het paleis te komen. Het oogt mooi, maar is redelijk vervallen en het park is niet meer onderhouden. De foto’s van buiten ogen mooier dan het in werkelijkheid is. Binnen hangen foto’s van de Abbasi-familie. Er zijn enkele treden aan de inkom. Voor het paleis staat een oud voertuig uit vervlogen tijden. Blijkbaar woont de familie nog in het achterste deel en daar kan je niet komen.

Na een uitgebreid bezoek aan het domein Noor Mahal keerde Amin terug naar het centrum van Bahawalpur om ons naar het Chinees restaurant Panda te brengen voor de lunch. We aten een groentesoep met chapati en het smaakte. We hadden een soep gevraagd en kregen een kom, waarvan een heel gezin had kunnen mee eten. Na de lunch was het tijd voor de bazaar.

De bazaar is gezellig en heel gevarieerd maar ook heel druk door het verkeer, met brommers en tuktuks. Ergens midden de bazaar staat de mooie Jama Masjid, of vrijdag moskee. Om de bazaar in te gaan zijn er enkele poorten, de ene al wat mooier dan de andere. Als we moe geslenterd waren tussen de winkels, besloten we het Hotel One op te zoeken. Na installatie op de kamer, hielden we het rustig tot aan het avondmaal. Daar genoten we van in het hotel.
De ganse dag konden we genieten van zonneschijn bij +/- 20° en geen wolkje aan de hemel.

Zondag 02/02 Omgeving Bahawalpur

Op weg naar het Derawar Fort stopten we bij een suikerrietveld, waar men volop bezig was met het kappen. Vrouwen pakten de stengels bijeen en brachten die naar een laadbak. In de laadbak werd het suikerriet breed gestapeld, om zoveel mogelijk te kunnen meenemen naar de fabriek. Iets verderop werd op kleinschalige basis gewerkt. Na het kappen werden de stengels in een kleine open oven gedeponeerd, waar ze met overgebleven vezels gestookt worden. Het stoken duurt tot wanneer het suikerriet de suiker scheidt van de stengels. Er rest dan een kolkend kokende brij, die na afkoeling verder verwerkt wordt. In de fabriek in de buurt gebeurt hetzelfde maar op industriële basis.

* Derawar Fort in de Cholistan woestijn: anno 1733
 Het Derawar Fort is een groot vierkant fort, op 130 km ten zuiden van Bahawalpur. Het fort ligt in de Cholistanwoestijn en de veertig bastions zijn van ver te zien. De hoge muren hebben een omtrek van 1.500 meter en de maximale hoogte is 30 meter. Het fort heette oorspronkelijk Dera Rawal en werd later Dera Rawar genoemd, dat in de loop der jaren werd omgevormd tot Derawar, de huidige naam. 1.000 jaar oude katapultschelpen werden gevonden in het puin van een rottende muur in het fort. Dit historisch belangrijk fort heeft een enorme en indrukwekkende structuur in het hart van de Cholistanwoestijn.
Marie-Claire heeft het fort bezocht in gezelschap van de gids. Met een rolstoel was het niet haalbaar, de weg loopt omhoog over een oneffen terrein. Amin heeft de wagen zodanig geparkeerd, dat ik een goed zicht had op het fort. Binnen de muren zie je hier en daar ruïnes van gebouwen en ook nog fraai inlegwerk in gekleurde marmer.
Het is er mogelijk een kamelentocht te maken. Toen wij er waren, waren er slechts twee kamelen. We zijn niet begonnen aan een tocht met het schip van de woestijn. Wij waren er omzeggens alleen aan het fort. Jonge kinderen komen op de ruiten tikken om iets los te krijgen. Amin stuurde ze gewoonlijk weg.

* Abbasi moskee of marmeren moskee
 De moskee staat in de onmiddellijke buurt van het fort. Aan de ingang van de moskee is een trap. Voor mij was dit weer eens niet weggelegd. Aan de hand van foto’s heb ik kunnen zien hoe mooi de gevel is uitgewerkt.

* De Abbasi begraafplaats is zeker een stop waard. Je komt erin via een hek, dat gewoonlijk op slot is. Met wat geluk geraak je aan de sleutel, bij ons is het in orde gekomen. Op die manier kon ik van al het moois van dichtbij genieten.
 De modale toerist kan via een ommetje het domein betreden, dan moet je niet wachten op een sleutel. Er is 1 gebouw waar verschillende graven zijn van de Abbasi familie.
 Achteraan is het praalgraf van zijn overleden Britse echtgenote. Voor het overige konden we enkel de buitenkant zien. Voor je het domein in gaat, zijn er een tweetal treden.

* Dera Nawab Sahib zijn privé paleizen van de Abbasi familie. Het was ooit het hoofdkwartier van de rijkste prinselijke staat, nu is het in verval door de politieke en publieke onverschilligheid. Alleen het achterste deel van het paleis wordt nog bewoond. Vooraan is het duidelijk in verval en zijn een aantal ruiten stuk. We konden enkel de buitenkant zien. De tuin heeft ook zijn beste dagen gekend, hij ligt er verwaarloosd bij. De verloedering komt door gebrek aan fondsen voor onderhoud.

* Uch Sharif
De oude stad Uch aan de rand van de Cholistan woestijn was één van de vele metropolen die Alexander de Grote op zijn kruistochten door Centraal-Azië gesticht had.
De soefi mausolea en heilige gebouwen die deel uitmaken van het Uch Monumenten Complex werden eind 15e en begin 16e eeuw gebouwd in opdracht van de machtige Mughal elite.
 De drie grootste graven Bibi Jawindi, Baha’al-Halim en Ustad Nuriya domineren het landschap en illustreren de Mughal invloed op de inheemse Punjab architectuur.
Deze bakstenen en keramische constructies zijn gebouwd op achthoekige of vierkante plannen en zijn versierd met felblauwe en witte geglazuurde tegels, die geometrische patronen en bloemenmotieven vormen. In 1820 beschadigde een overstroming het Uch Monumenten
Complex en begon het verval, die sindsdien geëscaleerd is. Het complex stortte eind 20e eeuw deels in door vochtigheid, wind- en zanderosie en zoutinfiltratie. WMF ontving beurzen om de drie hoofdgebouwen, Bibi Jawindi, Baha’al-Halim, Ustad Nuriya en de moskee van Jalaluddin Bukhari te behouden.
De monumenten zijn verbluffende voorbeelden van de Indus Vallei architectuur en tonen de invloed van Mughal ontwerpen ten tijde van de constructie. Het Uch Monumenten Complex getuigt van de islamitische erfenis van Pakistan. De moskeeën, graven en het behoud van de mausolea stellen bezoekers van de site in staat de delicate schoonheid, de historische betekenis en de symbolische kracht van deze architectonische schatten te waarderen.

De site van Uch Sharif telt een aantal monumenten. De graven zijn stuk voor stuk prachtig, zij liggen allen op een kleine heuvel. Marie-Claire ging naar boven met Maqbool, terwijl keek ik onderaan naar al wat er te beleven viel. Met de rolstoel naar boven rijden, was onbegonnen werk en wie zou het gekund hebben. Bij het begin is er een hoge trap. Het aanwezige publiek heeft geen kennis van het gebruik van een rolstoel en hoe die te hanteren om hem op te tillen. De jeugd probeerde bij mij hun Engels te oefenen, verder dan “What’s your name” kwamen ze niet en liepen dan weg. Ik genoot ook van de belangstelling van oudere personen. Een persoon in een rolstoel hadden ze hier waarschijnlijk nog nooit gezien.

* Tomb of Bibi Jawindi: koepeltombe
 Het graf van Bibi Jawindi is één van de grafmonumenten in Uch. Het graf is gebouwd ter ere van Bibi Jawindi, de achterkleindochter van de soefi Jahaniyan Jahangasht.
 Het graf maakt deel uit van een reeks monumenten, die opgericht zijn voor het soefisme. Deze bouwwerken worden gezien als meesterwerken van de islamitische architectuur.

* Tomb of Jalaluddin Surkh Bukhari: mooie binnenkant. Het oudste zijn het 14e eeuwse graf en de moskee van de soefi Jalaluddin Bukhari. De gebeeldhouwde houten pilaren ondersteunen een plat dak en zijn versierd met geglazuurde tegels in bloemen- en geometrische ontwerpen. De zoldering is geschilderd met bloemenmotieven, op de vloer staan de graven van de heilige en zijn familieleden.
 De moskee bestaat uit een hal met 18 pilaren.

 
* Tomb of Baha’al-Halim
 Het schrijn Baha’al-Halim is één van de grafmonumenten in Uch Sharif. Meer info hierover heb ik niet kunnen bijeen schrapen, maar het is mooi.

* Het schrijn van Ustad Nuriya is het heiligdom van Ustad Nuriya, een islamitische heilige.
Het is één van de monumenten in Uch Sharif, die op de voorlopige lijst staan van het Unesco werelderfgoed. Het is net als de overige prachtig en mooi gelegen.

Bij terugkomst in Bahawalpur hielden we het voor bekeken en bleven in het hotel voor het avondmaal. Het menu stelt niet veel voor en was hetzelfde als gisteren, maar we hadden weinig andere mogelijkheden.
De zon scheen weer overvloedig, we genoten ervan zoveel we konden. Het was +/- 20° en geen wolkje aan de hemel. We waren het ondertussen gewoon.

Maandag 03/02 Bahawalpur - Sukkur: +/- 400 km

* De Bhong moskee staat in het Rahim Yar Khan district, in de omgeving van Sadiqaijad.
De moskee werd gebouwd in bijna 50 jaar (1932- 1982) en won de Aga Khan Award for Architecture in 1986. De bouw van de moskee stond onder toezicht van meester Abdul Hameed, die ervoor zorgde dat het voortreffelijk en een mijlpaal voor Pakistan werd. Op 12 mei 2004 werd een postzegel uitgegeven met een afbeelding van de moskee.
De gebruikte materialen variëren van traditioneel (teak, ivoor, marmer, gekleurd glas, onyx, geglazuurde tegels, fresco, spiegels en keramiek) tot modern en synthetisch. Alleen de beste  ambachtslui mochten aan de bouw van de moskee meewerken. In het interieur werden ook alleen traditionele materialen gebruikt. De moskee zou het meest glorieuze gebouw zijn in zijn paleizencomplex, dat ook een kleinere moskee, een medressa en kamers voor studenten omvatte.
 
De hoofdingang van de Bhong Moskee is maar heel gewoon. Wij gingen er achteraan in, daar is geen trap en keken op een prachtig gebouw. Om erin te komen moet je een vrij hoge trap op, het is meer dan de moeite waard. Het interieur is heel prachtig, sommige personen vinden dit misschien wat overladen of kitsch. Het is in ieder geval een prachtig voorbeeld van fijne faience tegeltjes, mozaïek  en inlegwerk. De trap weerhield mij om het prachtige interieur te kunnen aanschouwen. Waarschijnlijk was ik toch niet mogen binnenrijden met de rolstoel. De uitleg is altijd, de wielen zijn niet rein en er wordt dan ook niets aangeboden om die te bedekken, jammer.

Na het uitgebreid bezoek aan de mooie moskee bleven we nog geruime tijd in het dorp. We vergaapten ons aan de mensen in de straat, de meesten deden hun inkopen aan de verschillende kramen met verse groenten en fruit. Het was een lust voor het oog, maar het was ook wie kijkt naar wie. De rolstoel trok in ieder geval de aandacht van heel wat personen. Zo zijn we vaak een welgekomen afwisseling in hun saai dagelijks leven.

De volgende bestemming was Rohvi. Onderweg zagen we weer veel suikerriet plantages, hele oppervlakten met mangobomen en uiteraard ook nog enkele kleine steenbakkerijen.

Dichtbij Sukkur: Rohvi
* Tomb of War Mubarak:
 Hier moesten we tevreden zijn met het buitenaanzicht. Het is alleen open op vrijdag voor
 het gebed en dan zijn pottenkijkers niet welkom.

* Tomb of Janullah Shah Rizvi
 Mir Jan Muhammad Rizvi was beroemd onder de naam Mir Janullah. Hij was hoofd Kalifa van Soefi Shah Inayat Shaheed. Het grafmonument heeft een prachtige gevel, het interieur is speciaal maar minder mooi geschilderd. Bij de ingang zijn enkele treden.

Op het einde van de dag zochten we het Hotel Chen Inn in Sukkur op, checkten in en na installatie op de kamer werd het tijd om naar het restaurant te gaan voor het avondmaal. De geserveerde maaltijd was lekker.Voor de zoveelste dag op rij genoten we van prachtig weer, volop zo, bij +/- 22°. Je went vlug aan dit soort weer, jammer dat het niet langer kan duren.

Dinsdag 04/02 Sukkur - Larkana: 93 km

We konden niet vertrekken uit het hotel voor de voorziene politie-escorte ter plaatse was. Vier tot de tanden gewapende politiemensen waren onze metgezellen voor vandaag. Veel hinder ondervonden we niet van hen, ze hielden zich op de achtergrond maar waren alert.

Sightseeing Sukkur: Multi etnische stad, bevolking half hindu/half moslim
* Nieuw Sukkur werd gebouwd tijdens de Britse overheersing naast wat ooit een klein dorp was en direct tegenover de historische stad Rohri. De Britten stichtten hier in 1838 een militair garnizoen, Sukkur werd daardoor als handelscentrum steeds belangrijker. De Sukkur- Landowne brug, voltooid in 1889, verbindt Sukkur met Rohri over de Indus en was de eerste brug die een oeververbinding over de Indus maakte. De brug maakte de reis tussen Karachi en Multan gemakkelijker en korter.

* Minaret van Masum Shah Bakhri
De minaret van Ali Abuzar is het meest opvallende bouwsel van de stad en dateert van 1607. De minaret, opgetrokken uit rode baksteen, is min of meer kegelvormig, iets uit de loodlijn en wordt bekroond met een koepel, waartoe een stenen trap toegang geeft. De minaret is +/- 31 meter hoog  en telt 84 treden. Je hebt boven een mooi uitzicht op de stad en omgeving. De minaret is van  kilometers ver zichtbaar. De binnenplaats rond de minaret is de begraafplaats van Mir Masum Shah en zijn familieleden. De nakomelingen van Nizam-ud-Din Mir Muhammad Masum Shah wonen nog altijd in oud Sukkur, waar hij tijdens zijn regeerperiode woonde.
 
* Oud Sukkur was een klein dorp voor 1839. De Britten maakten er binnen de kortste keren een grote stad van. Sukkur werd gebouwd op een lage kalkstenen bergkam aan de oevers van de Indus rivier. De stad was ooit omringd door bosjes dadelpalmen, waarvan men dacht dat ze gegroeid waren uit de weggegooide dadelpitten van Arabische indringers in de 8e eeuw.
 
* Syed Khairuddin Shah Tomb
Het graf van Syed Khairuddin Shah, alias Syed Ahmed Shah bevindt zich in het oude Sukkur. Hij is ook populair als Jeah Shah Jeelani, die een vijfde generatie was van Pir Shaikh Abdul Qadir Jeelani van de familie van Peeran Pir. Hij werd de grondlegger van een spirituele dynastie, één van zijn opvolgers, Mian Ghulam Muhammed, bouwde zijn mausoleum in 1670. De omgeving van het heiligdom wordt door afstammelingen van Hazrat Khairuddin Shah bewoond. Het gebouw heeft een prachtige gevel en is helemaal betegeld met fijne faience in verschillende motieven en kleuren. Het heeft een mooie zilveren deur. Bij de ingang is er een opstapje.

* Tomb of Seven Sisters of Sindh (Sateen Jo Aastan at Rohri)
 Rohri ook bekend als Sateen Jo Aastan, is de rustplaats van de Zeven Zusters. Volgens de overlevering woonden deze zeven zusters hier. De ongehuwde zusters bedekten zich voor alle mannen, een praktijk “Purdah” genoemd (praktijk om te voorkomen dat mannen vrouwen zien). De angst voor een tirannieke raja resulteerde in hun verdwijning, mogelijk in een grot op de flank van een heuvel. Zo werden ze sati. Het is waarschijnlijk dat deze folklore zijn oorsprong vindt in het hindoeïstische ritueel van sati, een onmenselijk ritueel waarbij weduwen zichzelf in brand staken of verbrand werden op de brandstapel van hun overleden echtgenoot.
Het grafmonument werd gebouwd in okerkleurige steen, die lijkt op die in de necropolis van Makli Hill. Inscripties en koranverzen in het beste Naskh-schrift sieren de muren en het interieur van dit gebouw. De beroemde blauwe tegels van Sindh werden gebruikt om de esthetische impact te versterken.
Een kleine moskee op de bovenste verdieping is rijkelijk versierd met blauw, turkoois en wit  tegelwerk. De restanten van een vervlogen tijdperk bevinden zich in een staat van verval.
Op één van de kleinere heuvels aan de rivieroever is een platform waarop veel gebeeldhouwde grafstenen staan. De ganse ruimte tussen de graven is verhard en vanaf de zuidkant leidt een trap naar het platform. Geëmailleerd tegelwerk werd vrij veel gebruikt op deze graven, waarvan de meeste dateren tussen 1609 en 1883. Het belangrijkste graf is dat van Mir Kasim, één van de Sabzwari Shahids uit 1609. De heuvel is algemeen bekend onder de naam Tomb of the Seven Sisters of graf van de zeven maagden. De graven liggen hoger dan de weg, daardoor kon ik er met de rolstoel niet dicht bij komen.
 
* Sadhu Bela Sukkur is een zeer gerespecteerde hindoe tempel midden op een eiland in de Indus rivier. Het eiland staat bekend om Teerath Asthan, de grootste hindoe tempel in Pakistan. Het complex heeft acht andere tempels, een bibliotheek, eetzalen, een enorme tuin en kamers en woningen voor monniken en personen die op het eiland willen verblijven voor een spirituele retraite. Het is enkel bereikbaar met een boot. We zijn er niet aan begonnen, er waren geen boten te bespeuren.

* Kot Diji Fort: 40 km ten zuiden van Sukkur
Je vindt er kleurrijke fresco’s, in het dorp staan havelis van Talpur edelen.De oude site Kot Diji was de voorloper van de Indus beschaving. De overblijfselen bestaan uit twee delen, de citadel en het gebied erbuiten. De site ligt aan de voet van de Rohri heuvels, waar rond 1790 een fort (Kot Diji) gebouwd werd door de Talpur heerser van Opper-Sindh Mir Suhrab. Dit fort, gebouwd op de rand van een steile smalle heuvel, is goed bewaard gebleven.

Het fort is deels in goede staat en zeker een bezoek waard. Eens binnen kom je voorbij prachtige gebouwen uit gele zandsteen. Op het hoogste punt heb je een mooi uitzicht over de omgeving. Ik heb Marie-Claire alleen moeten laten gaan. Voor de ingang loopt een vrij smal pad omhoog en in het fort ligt het pad niet altijd effen, wat voor een rolstoel moeilijk rijden is. Ik genoot nadien van de foto’s.

* Daraza Sharif: Shrine of Sachal Sarmast Khairpur: 25 km verder
 Het schrijn van Sachal Sarmast ligt op 40 km zuidwest van Khairpur. Sachal werd geboren in Daraza tegen Ranipur in de Sindh. Hij verspreidde de boodschap van liefde voor de mensheid door middel van poëzie. Hij wordt in de volksmond beschouwd als “Sheir-e-Haft Zahan”, dichter van zeven talen en Sartaj-us-Shuara. Zijn echte naam was Abdul Wahab Farouqi, “Sachal” of “Sachoo” zijn bijnamen. Deze pseudoniemen gebruikte hij in zijn poëzie. Sachal Sarmast betekent letterlijk waarheidsgetrouwe mysticus”, of extatische heilige. De poëtische werken van Sachal worden gezongen door plaatselijke zangers in Sindhi en Saraiki. Sachal Sarmast was een fervent aanhanger van Wahdat-ul-Wujood (eenheid van bestaan), een islamitische filosofie die synoniem is met Hamah Oost.
 
Bij aankomst in Larkana zochten we het Hotel Sambara Inn op en checkten in. Vermits er hier niet veel te beleven viel, trachtten we te genieten van de laatste zonnestralen. Tegen 19u begaven we ons naar het restaurant voor het avondmaal. Veel stond er niet op het menu en je moet er tijd hebben van wachten. Zelfs de drank bleef heel lang weg.
Voor de zoveelste dag op rij genoten we van prachtig weer bij 22°.

Donderdag 05/02 Larkana - Mohenjodaro - Larkana: H/T 60 km

* De Harappa of Indus beschaving was één van de eerste samenlevingen, die grote strak geplande steden bouwden. Van 2600 tot 1900 v.C. bloeide ze in de Indus Vallei. Het einde van de beschaving is een mysterie, op een relatief korte tijd verlieten de mensen om een nog onbekende reden hun steden en ging veel van de culturele ontwikkeling verloren. De bekendste vindplaatsen zijn Harappa en Mohenjodaro in het huidige Pakistan. Sinds de beschaving ontdekt werd in 1924 door Sir John Marshall in Mohenjodaro, zijn er al veel sites van de Indus beschaving ontdekt, waarvan ook de begraafplaatsen zijn onderzocht.
Mohenjodaro ligt 600 km ten zuiden van Harappa. Het is minstens zeven keer achtereen verwoest en telkens herbouwd. De nieuwe stad werd iedere keer boven de oude aangelegd. Overstromingen door de Indus zijn de voornaamste oorzaak van de verwoestingen.

Mohenjodaro, wat “Mount of the Dead Men” betekent, is een archeologische vindplaats in de Sindh. Bij het bezoek aan Mohenjodaro namen we een gids en kregen een uitvoerige uitleg over de site en de vondsten die er gedaan werden. Het is gebouwd rond 2500 voor Christus en het was één van de grootste nederzettingen van de oude beschaving in de Indus Vallei en één van de vroegste grote steden ter wereld, tegelijk met de beschavingen van het oude Egypte, Mesopotamië, Minoïsch Kreta en Norte Chico. Mohenjodaro werd verlaten in de 19e eeuw voor Christus, toen de beschaving in de Indus-vallei afnam. De site werd pas in 1920 herontdekt door Sir John Marshall. Sedert dan zijn er belangrijke opgravingen gedaan op de plaats van de stad, die in 1980 uitgeroepen werd tot Unesco werelderfgoed.
Het bezoek is heel interessant. De inkom voor niet Pakistani was Rs. 500/ € 2,95 p/p.
Er is een klein museum aan verbonden, waar kleine voorwerpen worden tentoongesteld, die bij de opgravingen gevonden zijn. Het bevindt zich in de buurt van de toiletten en is zeker een bezoek waard. Het is niet voorzien voor rolstoelgebruikers, het is op de eerste verdieping en er is geen lift, jammer.

* Mausoleum Benazir Bhutto en familie
Op donderdag 27 december 2007 kwam Benazir Bhutto op 54-jarige leeftijd door een aanslag om het leven, nadat ze een verkiezingstoespraak gehouden had op een politieke bijeenkomst van de Pakistan Peoples Party (PPP) in Rawalpindi. Nadat Bhutto in haar kogelvrije auto gestapt was, stond ze op om naar de menigte te wuiven. Op dat ogenblik beschoot een man haar met een vuurwapen. Daarna blies een vermoedelijke handlanger zichzelf op, waardoor zeker nog twintig andere personen om het leven kwamen. Bhutto werd onmiddellijk naar het ziekenhuis in Rawalpindi gebracht. Een persvoorlichter verklaarde dat haar dood, om 18.16u plaatselijke tijd, een gevolg was van de beschadiging van haar halswervels door een indringende kogel. Het lichaam van Benazir Bhutto werd op 28 december 2007 bijgezet in het familiegraf in Garhi Khuda Bakhsh. Op de verjaardag van de dood van Benazir Bhutto verzamelen zich grote menigten op de site. In het mausoleum liggen naast Benazir Bhutto haar vader, moeder, broers en andere familieleden. Het is het mausoleum van de familie Bhutto.

Amin parkeerde de wagen achter de grote afsluiting van het domein net naast de ingang. Het is dan nog een heel eind te stappen naar het mausoleum, dat je ingaat zonder drempel. Voor je echt binnen mag, moet je door een poortje van de security zoals op luchthavens.
Alle tassen worden nagezien en aan vrouwen wordt gevraagd het hoofd te bedekken. Het is  indrukwekkend wat je te zien krijgt. De graven van Benazir Bhutto en haar vader zijn bedekt met bloemen, die er door bezoekers worden neergelegd. Beide personen moeten door veel mensen graag gezien geweest zijn. Er hangt een serene sfeer, niemand spreekt er luidop.

* Mashori Sharif vonden wij niet zo speciaal.

Hierna keerden we naar Larkana terug en trokken ons noodgedwongen op de kamer in het hotel terug tot het tijd was voor het avondmaal. Voor we aan tafel gingen, voerden we een gesprek met een Zuid-Afrikaan. Hij deed een rondrit van een 10-tal dagen in Pakistan met een Brits reisagentschap. Het avondmaal en de drank lieten weer lang op zich wachten.
We konden nogmaals genieten van een zonovergoten dag bij 22°.

Vrijdag 06/02 Larkana - Hyderabad: 316 km

* Manchar meer
Hier kan je met wat geluk veel vogelsoorten spotten. Nu zagen we enkel een grote plas water en enkele kleine bootjes met vissers, maar geen enkele vogel.

* Sehwan Sharif: Tomb of Lal Shahbaz Qalandar
Het schrijn van Lal Shahbaz Qalandar is een 19e eeuws soefi schrijn afkomstig uit Perzië. Het is het belangrijkste pelgrimsoord van Pakistan. Lal Shahbaz Qalandar was een soefi heilige, filosoof en dichter, die liefde en tolerantie predikte voor mensen van alle religies, ongeacht etniciteit, geloof, geslacht of kaste. Duizenden toeristen, toegewijden, soennieten, sjiieten, hindoes, christenen, sikhs  en parsi’s uit gans het land, komen iedere donderdag hulde brengen aan het heiligdom van Qalandar.
Als onderdeel van een nieuwe golf van terreuraanslagen in Pakistan, heeft de zelfmoordaanslag van 14 februari 2017 op het heiligdom minstens 88 personen de dood ingestuurd.
Gezien het feit dat er in het westen zeer weinig of geen media-aandacht geweest is aan deze aanslag en over moslims die door IS vermoord zijn, is het hoog tijd om kennis te maken met de rijke geschiedenis, het culturele erfgoed en het pluralisme van Pakistan opnieuw te bekijken en dieper in te gaan op wie en wat hier eigenlijk aangevallen is. De plaats waar de aanslag gebeurde, is nog heel goed zichtbaar op de marmeren vloer.

Het heiligdom kan je in zonder drempel. Het was vrij moeilijk om echt van de schoonheid te kunnen genieten. De kist in het schrijn was bedekt onder een massa bloemen. Het was er vrij druk, veel pelgrims zaten langs de kant te mediteren en rond het schrijn werd door de menigte fel gedrumd om er bij te komen. Op één van de hoeken werd water via een trechter in plastieken flessen gedaan, volgens de gelovigen is het geheiligd water dat genezing brengt.

* Mohana stam zijn riviernomaden, die ver op het meer op vlotten leven. Om ze te kunnen zien, moet je met een boot meer dan een half uur varen en dan nog het geluk hebben dat ze je willen ontmoeten.

* Bhit Shah: 129 km verder, 50 km van Hyderabad
Shah Abdul Latif was een Soefisch acseet. Na Sehwan Sharif is dit het belangrijkste bedevaartsoord in Pakistan. Het complex omvat een moskee en een mausoleum, die beiden uitkomen op een grote binnenplaats, die omringd wordt door koepelvormige arcades. Het is opmerkelijk omdat het versierd is met Sindhi tegels met blauwe en witte bloemenmotieven. Voormalig staatssecretaris Hillary Clinton bezocht het heiligdom in 2009.
Naast de trappen liggen hellende vlakken. De rolstoel was weer eens taboe in een deel van het heiligdom. Daardoor heb ik het graf niet kunnen zien, maar het geheel is mooi, zowel buiten als het interieur. Er wordt veel gebeden rond het schrijn, waar veel mannen dringen om er zo dicht mogelijk bij te kunnen. In een galerij net voor de ingang van het heiligdom zat een groepje muzikanten mooie deuntjes te spelen, uiteraard met de bedoeling een fooi op te strijken.

Na dit laatste bezoek werd het tijd om naar Hyderabad door te rijden. We hadden geopteerd voor het Indus Hotel, maar dit was volgeboekt door een doktersconferentie. Veel andere hotels in Hyderabad zaten ook vol. Bij aankomst in de stad begon de zoektocht, die een tweetal uren in beslag nam. Uiteindelijk konden we terecht in een guesthouse voor 1 nacht. Het was een simpel guesthouse, maar we konden slapen. Voor we definitief onze intrek namen, wilden we van het avondmaal genieten in het restaurant van het Indus Hotel. Het voorgeschotelde was goed te doen. Na de maaltijd keerden we naar het guesthouse terug voor een welverdiende rust.
Voor de zoveelste dag genoten we van heerlijk zonnig weer bij 22°.

Zaterdag 07/02 Hyderabad

* Het graf van Mian Ghulam Kalhoro is mooi versierd met fresco’s en tegelwerk. Het is een Nationaal Erfgoed- heiligmonument van Pakistan. Mian Ghulam Kalhoro zou de stichter zijn van Hyderabad en de op één na belangrijkste persoon in Sindh na Shah Abdul Latif Bhittai. Het interieur van het graf is een prachtig voorbeeld van Sindh-kunst, die versierd is met vergulde delen, tegels en Graf Mian Ghulam Klhoro boogvormige ramen, die gevuld zijn met terracotta roosters met geometrische figuren. Er zijn twee graven, waarvan het tweede mooi is buiten. Binnen is men bezig met restauratie.
Er zijn een 4-tal treden aan de inkom, die met de hulp van enkele mannen overwonnen werden. Zo had ik ook enig idee van het moois achter de gevel.

* Sindh Provinciaal Museum Hyderabad
 Het vrij groot museum werd in 1971 opgericht om de culturele geschiedenis van Sindh te verzamelen, te bewaren, te bestuderen en tentoon te stellen. Het museum toont de geschiedenis en het erfgoed van de Sindh- en Indus beschaving. Je kunt je een klein beeld vormen hoe het dagelijks leven van de provincie verliep.

Er is een klein openlucht dorp. Het museum is maar voor 1/3 geopend, de rest is in restauratie. Het Sindh Provincial Museum heeft twee afdelingen, namelijk Display Galleries en de Openlucht afdeling. Een binnenaanzicht van een woning met voorwerpen uit  de huisraad en levensgrote poppen die een gezin vormen in een ontspannen sfeer en een normaal dagelijks leven. Het museum is altijd open van 9.00-17.00 uur, woensdag niet.

Amin parkeerde de wagen in de buurt van het Pakka Qila (Hyderabad Fort). Voor we het bezochten, tenminste Marie-Claire, liepen we even langs de vogelmarkt, die in de onmiddellijke buurt bezig was. We zagen er taferelen, die je hier niet kunt voorstellen. Levende kippen worden gekocht en onder de arm meegenomen of achteraan op de bromfiets meegenomen. Het slachten gebeurt dan thuis. Het gaat er heel levendig aan toe, de verkopers prijzen hun levende waren met luide stem aan.

* Hyderabad fort, Paka Qila, 17e eeuw, binnen de muren ligt een kleine stadstuin.
 Dit fort werd gebouwd op één van de drie heuvels, waarop de stad in de 17e eeuw werd gebouwd door de Kalhoro heerser Mian Ghulam Shah. Hoewel het enorme historische fort slecht onderhouden is, is het nog altijd het meest opvallend monument van Hyderabad en op zijn minst een must-see van buitenaf.

Rondom het fort zijn nauwe straatjes van de Shaki Bazaar, hij is zeer fotogeniek en levendig. Je ziet er felgekleurde kleding, glazen armbanden en borduurwerk met ronde spiegeltjes. Blokstempels zijn er te koop, maar je moet ze vinden. Zoveel winkels met blokstempels zijn er niet.

* De Shahi Bazaar is zeker een bezoek waard. Het is de grootste van Pakistan, heel kleurrijk en heel gevarieerd. Vermits het vrijdag was, waren veel winkels gesloten. Venters met een varia aan groenten en fruit maakten dit gemis rijkelijk goed.

* Talpur mausolea, Mir Karam Ali Talpur graf Complex
Het gravencomplex herbergt talloze indrukwekkende Koninklijke graven van de heersende Talpur dynastie. Er zijn kleinere mausolea voor hun vrouwen en kinderen. De graven zijn voor het merendeel afgewerkt met marmer en hebben meestal koranverzen op de buitenmuren. Ooit was  het een prachtige begraafplaats, nu heeft het conserveringsproblemen. Momenteel werkt men aan de restauratie, met de bedoeling het complex in zijn originele staat terug te brengen. In het grootste koepelvormig gebouw staan 2 graven, die van Mir Karam Ali Khan en Mir Murad Ali Khan.

Achter dit gebouw staat een kleiner gebouw met de graven van de twee vrouwen van Mir Karam, de vrouw van Mir Abdullah Khan en een kind. Ten noorden van deze gebouwen staat één met de graven van Talpur heersers. Die heersers zouden hun eigen begraafplaatsen ontworpen hebben tijdens hun leven.

Bij ons bezoek aan het complex kregen we een uitvoerige explicatie van een architect, die de werken leidt. Hij hoopt dat het geheel in enkele jaren tijd volledig is opgeknapt. In de mausolea waar Marie-Claire binnen kon, kon zij van de schoonheid genieten. Om bij de graven te komen moet je enkele treden op. Ze staan op een klein plateau. Het is zeker een bezoek waard.

* Rajput mausoleum is een klein mausoleum. Veel stelt het niet voor.

* Kacha Qila of oud fort is toegankelijk via het grafcomplex van het mausoleum Makki Shah. Het fort werd door dezelfde Kalhoro heerser gebouwd, die de Pakka Qila bouwde. Men gebruikte hier echter ongebakken kleistenen, in tegenstelling tot de gebakken stenen waarmee Pakka Qila werd gebouwd. Vandaar de naam Kacha Qila, wat zwart fort betekent. Het fort ligt er nu verlaten bij, momenteel gaan de meeste personen naar het fort om het heiligdom van Makki Shah te bezoeken. Beide forten zijn een goed voorbeeld van vroegmoderne vestingswerken.
We hebben dit fort niet bezocht. Bij terugkomst in deze buurt nam Marie-Claire nog een kijkje op de plaats van de vogelmarkt. Die was helemaal opgedoekt.

Op het einde van de dag lieten we ons weer naar het Indus Hotel voeren voor het avondmaal. Hier waren we zeker van een goede maaltijd. Na de maaltijd bracht Amin ons naar onze nieuwe stek voor twee nachten, het Nawadda Inn Guesthouse. We werden er vriendelijk onthaald door de manager, die er geen gras liet over groeien en prompt de deur van de badkamer liet wegnemen op onze vraag.
Het weer was weer prachtig, volop zon en +/- 25°.

Zondag 08/02 Omgeving Hyderabad

* Umerkot: 77 km, Hindu, Rajastan gevoel, Akbar Fort
Het Umerkot Fort werd gebouwd in de 11e eeuw door Rana Amar Singh. Het bleef onder controle van de Hindu Rajput dynastie, die bekend staan als de Ranas van Umerkot, maar werd later overgenomen door de Pakistaanse regering na de vorming van Pakistan. Het is een enorm groot fort, ommuurd met een dikke hoge bakstenen muur. Marie-Claire heeft het alleen moeten bezoeken, er zijn veel hoge trappen en het pad loopt soms vrij steil omhoog. Boven op het hoogste punt heb je een mooi uitzicht op de omgeving. Aan de hand van de foto’s heb ik gezien, hoe prachtig het is en grotendeels goed bewaard.

* De Umerkot Mata Tempel is waarschijnlijk de oudste hindoe tempel in Sindh. Het is één van de heiligste hindoeïstische gebedshuizen in Sindh. De tempel biedt onderdak aan veel pelgrims in hun ellende. We hebben hem bezocht en vonden het niets speciaal. We zijn ook geen hindoes.

Voor we naar het volgende item van vandaag reden, stopten we bij een klein dorp iets verwijderd van de baan. Marie-Claire ging er naartoe in gezelschap van de gids, voor de vertaling en werd er met open armen onthaald. Ze heeft er kunnen zien hoe die mensen hun leven moeten doorbrengen in armoede, ze hebben amper drinkbaar water en geen elektriciteit. Zij zijn dit leven gewoon, maar het is toch zielig hoe zij door het leven moeten. Als afscheid gaven de arme mensen uit de kleine nederzetting voor elk van ons een gesloten flesje drank. Het was een soort heel zoete limonade. Uit beleefdheid werd dit geschenk aangenomen.

* Mirpur Khas graven in Chitori: edelen 17e eeuw
 Chitori is het voorouderlijke kerkhof van de Talpur Mirs van Mirpur Khas. De zandstenen graven die door Talpur heersers over de graven van de oudsten gebouwd zijn, zijn de mooiste voorbeelden van de architectuur van de Sindh, die in de 17e en 18e eeuw heerste. Ze combineren elementen van islamitische en inheemse Rajasthani architectuur. Het graf van Tharo Khan is het graf van Tharo Khan Talpur. Het graf toont verwantschap met het gravencomplex van de Talpur Mirs. Deze zijn gebouwd in de 18e eeuw. Het graf bevindt zich in de Chitori Graveyard rand van Mirpur Khas. Het graf van Tharo Khan ligt ten westen van het mausoleum van Mir Allah Yar Khan. De graven zijn in vervallen staat. Door de insijpeling van water is in de graven erosie ontstaan, waardoor de graven beschadigd werden.

Na het laatste bezoek keerden we terug naar Hyderabad en lieten ons naar een Pizza Hut brengen. De eettent was zo goed als leeg, de pizza was eetbaar, daarmee is alles gezegd. Van Pizza Hut ging het rechtstreeks naar het guesthouse, waar we nog een goed onderhoud hadden met de manager. Hij gaf een adres van een goede gids voor het noorden van Pakistan. Marie-Claire is zinnens misschien volgend jaar Noord-Pakistan met de Karakorum Highway te bereizen.
Vandaag was de zon weer overvloedig van de partij bij 25°.

Maandag 09/02 Hyderabad - Karachi: 162 km

* Sonda: begraafplaats in Chaukhandi stijl
Het kerkhof strekt zich uit over een grote oppervlakte en heeft graven van krijgers van Saloch-families, die zich ergens in de 17e en 18e eeuw in dit gebied hadden gevestigd. De graven zijn gebouwd op verhoogde platformen in piramidevorm met decoratieve stenen platen, die Deel Sonda begraafplaats versierd zijn met reliëfs van personen en figuratieve ontwerpen. Je vindt er prachtig bewerkte graven in gele baksteen. Slechts enkele graven staan onder luifels met pilaren, afgewerkt in hindoeïstische stijl. Het houtsnijwerk op sommige mannelijke graven toont een ruiter met in zijn armen schild, zwaard, pijl en boog. Bij de vrouwengraven zie je meer hun ornamenten zoals armbanden, halskettingen, ringen en enkelbanden. Bij de mannelijke graven staat vaak ook een soort vaas, bedoeld om de tulband van de overledene vast te houden.

We reden met de wagen van het ene graf naar het andere. Het ganse kerkhof te voet doen, zou onnoemelijk veel tijd gekost hebben en is niet haalbaar met een rolstoel. De paden liggen er niet altijd goed bij. Van enkele monumenten hebben we de naam kunnen noteren, ze stonden op een groot bord vermeld. De graven van Mirza Jani Mirza en Mirza Ghazi Baig, Tarkhan Isa Khan II, Dewan Shurfa Khan en Amir Sultan Muhammad samen met Amir Haji BaigMughal. De namen van de graven staan alleen bij degene die een groot complex hebben staan en die belangrijke personen waren. Het zijn stuk voor stuk juweeltjes om naar te kijken. Bij deze grote graftombes staan er in het interieur schrijnen met de gebalsemde lichamen van de overleden personen. De opbouw en het gebruikte materiaal deed ons denken aan de graven in Jaisalmer in India. De zandsteen komt blijkbaar uit Jaisalmer. Het is een bezoek meer dan waard.

* Kunhhar meer
 Je kunt er in het weekend boottochten maken om vogels te spotten. Nu waren er geen bootjes te ontwaren. Er ligt een klein eiland in het meer.
* Thatta: op de huizen zijn windvangers geplaatst.
* Shah Jahan moskee (Jamia Masjid)
De moskee, een bakstenen gebouw in een eenvoudige constructie, is gebouwd op een plint met zware vierkante pilaren en massieve muren. Ze is gecentreerd rond een grote binnenplaats. De moskee heeft prachtige grote koepels. Aan de noord- en zuidzijde lopen twee gangpaden naar de binnenplaats. De moskee heeft 93 koepels en die zijn waarschijnlijk de reden van een opmerkelijke echo, waardoor de gebeden voor de mihrab in het ganse gebouw kunnen gehoord worden. De moskee bevat het meest uitgebreide tegelwerk in het Indo-Pakistaanse subcontinent.

De koepels zijn prachtig belegd met blauwe en witte mozaïek tegels. Stijlvolle bloemenmotieven, vergelijkbaar met het 17e eeuwse Kashi-werk van Iran, versieren de borstweringen van de belangrijkste bogen en elders worden geometrische ontwerpen op vierkante tegels in een reeks panelen geplaatst.
Bij de ingang zijn een viertal treden, voor het overige kan je de ganse moskee doorlopen zonder noemenswaardige obstakels. Van de binnenplaats naar de galerijen is er een klein opstapje, verder niets. De moskee is zeker een bezoek waard.

* De Dabgir moskee wordt beschouwd als het oudste monument van de stad. De moskee staat ook bekend als de moskee van Amir Khusro Khan, naar de naam van de bouwer. De moskee heeft nog altijd fijn gekleurd tegelwerk en de Mihrab die van steen is, is bedekt met prachtig stucwerk. Net als veel oudere gebouwen in Sindh heeft de moskee geleden onder de Kallar of het zout in de grond, dat als het vochtig is, door het poreuze metselwerk stijgt. Het kristalliseert het metselwerk, tot het uiteindelijk uiteenvalt. De moskee bevindt zich momenteel in een erg vervallen toestand.

* De Makli heuvel ligt op 3 km van Thatta
De Soefi heilige, dichter en geleerde Shaikh Jamali vestigde een “khanqah” of soefi verzamelplaats in Makli en werd er uiteindelijk begraven. De 14e eeuwse Trakhan heerser Jam Tamachi vereerde de heilige en wou bij hem begraven worden, waarmee de traditie startte om Makli als begraafplaats te gebruiken.
Het Makli Thatta Historical Monument bestaat uit twee verschillende sites. Thatta was de hoofdstad van drie opeenvolgende dynastieën, voor de stad onder de heerschappij kwam van het Mughal keizerrijk. Onder het Mughal regime van de 14e tot de 18e eeuw werd de stad verfraaid met mozaïeken, marmer en verguldsel.

De Makli site is een necropolis, die één van de grootste ter wereld is op de top van de Makli heuvel aan een delta van de Indus rivier. De site heeft circa een half miljoen tombes en graven in een gebied dat ongeveer 10 km² groot is. De graven en gebouwen zijn opgetrokken in baksteen en sommige zijn versierd met geglazuurde tegels. Op het kerkhof vind je graven van koningen, koninginnen, gouverneurs, geleerden en andere belangrijke personen uit het verleden.
Het is Unesco werelderfgoed sedert 1981, het is zeer mooi, het was op zijn hoogtepunt in de Samma periode.

* Graftombe Jam Nizamuddin II (1461-1509), Samma stam
 Hij was ook gekend als Jam Nizam al-Din of Jam Nindo. Het graf van Nizamuddin bevindt zich op Makli Hill en maakt deel uit van werelderfgoed van historische monumenten in Makli. Het is een indrukwekkend bouwwerk met fijne versiering. Het is gerestaureerd maar het heeft scheuren en muurvervormingen veroorzaakt door verwering en erosie van de heuvel waarop het staat. Aan de buitenkant van het gebouw lopen van boven naar onder twaalf decoratieve banden, bestaande uit diamanten, lotussen, koran verzen en geometrische motieven. Er zijn twee ongebruikelijke kenmerken, de mihrab binnen en het balkon buiten. Het type balkon verwijst naar die in Gujarat, daarom is het mogelijk dat ambachtslui uit Gujarat verantwoordelijk zijn voor dit graf.

* Graftombe Isa Khan Tarkhan de jonge en zijn vader Jan Baba (1644) Moghul
 De Nawab stierf in 1644 en werd begraven in het graf dat hij zelf gebouwd had. Het is het meest imposante bouwwerk op de Makli heuvel en is ontworpen in de traditie van de islamitische grafarchitectuur. Het graf heeft twee verdiepingen, een gebeeldhouwde galerij met pilaren en een grote centrale koepel. De muren en pilaren zijn bewerkt met ondiep reliëf van koranische kalligrafie.
In Makli waren Arabische scripts zoals Naskh en Naqtaleeq op stenen graven gegraveerd als een uitdrukking van Graftombe Isa Khan Tarkhan geloof. Het zou gebouwd zijn tijdens het leven van Isa Khan Tarkhan. Na voltooiing zou Isa de opdracht gegeven hebben de handen van de vaklui af te hakken, zodat ze niet in staat zouden zijn een ander monument te bouwen om het zijne te evenaren.

* Graftombe Diwan Shurfa Khan (1638)
Het heeft een tulpenbolvormige koepel van Centraal Azië. Het is een prachtig gebouw met binnen enkele graven. Aan de ingang van het gebouw zijn enkele treden.

De meeste graven dateren uit de Moghul periode.
Er werden motieven van zonaanbidding aangebracht (Parsi of Zaroastrieus)

* Chaukhandi kerkhof, graven uit de 15e - 19e eeuw, Baluchistam, Unesco
 Stone carving (zandsteen snijwerk)

Het Chaulhandi kerkhof strekt zich uit over een oppervlakte van 3 km² en heeft graven van bepaalde krijgers van de Salochfamilies, die zich in dit gebied in de 17e en 18e eeuw hebben gevestigd. De graven zijn voor het merendeel gebouwd op verhoogde platformen in piramidevorm en met decoratieve stenen platen bedekt met reliëf van menselijke of figuratieve ontwerpen. De meeste zijn familiegraven, slechts enkelen werden onder luifels met Chaukhandi begraafplaats pilaren geplaatst, afgewerkt in hindoeïstische stijl. Op de mannelijke graven staat veelal een vaas, bedoeld om de tulband van de overledene vast te houden. De Chaukhandi graven worden toegeschreven aan de Jam- Jokhio- en Balochstammen en werden gebouwd tussen de 15e en de 18 eeuw, volgens een bord bij de ingang van de historisch islamitische begraafplaats, die nu tot nationaal erfgoed verklaard is en opgenomen in de lijst van Unesco.

Het is een prachtig kerkhof en veel minder groot dan dat op de Makli heuvel. Vermits het terrein heel oneffen ligt, was het moeilijk rijden met de rolstoel. Marie-Claire heeft mij op een plaats gereden, waar ik een goed overzicht had op het geheel. Het is een must, zeker als je in Karachi bent.

Na het Chaukhundi kerkhof werd het tijd om in Karachi het hotel op te zoeken en het werd zoeken. Het hotel ligt ietwat achterin en met de enkele richting was het moeilijk om terug te keren. Na navraag aan voorbijrijdende politie zijn we er geraakt. Het inchecken ging vlot en na installatie op de kamer, vereffenden we onze schuld bij de gids. Hij had tot hiertoe reeds enkele bedragen in roepies ontvangen, het merendeel hielden we bij ons tot het laatste. Na de aanbetaling trokken we naar het restaurant van het hotel. We moesten hulp zoeken om mij in het restaurant te brengen. De eetruimte is in de kelderverdieping en er is geen lift. De beste-de soep was amper te eten door een teveel aan peper, de volgende schotel stelde ook niet veel voor. Het restaurant is zeker geen aanrader.
We hadden weer volop zon bij 25°.

Dinsdag 10/02 Karachi

* Centrum: koloniale gebouwen
 De Saddar wijk met o.a. de 50 m hoge Klokkentoren met de Empress Market, St. Patricks kathedraal, de Frere Hall bibliotheek en enkele andere prachtige gebouwen. De Saddar wijk ligt in het centrale deel van Karachi, dat een groot deel van de historische koloniale kern van de stad vormt. Saddar Town is het belangrijkste zakengebied van Karachi, met het centrale winkelgebied op de historische keizersmarkt, het centrale bus- en treinstation en de nabijgelegen haven. Het gebied heeft de grootste lokale markt voor mobiele telefoons, Mobile Market genoemd, met reserveonderdelen met een wereldwijde verscheidenheid aan mobiele telefoons en de verkoop en aankoop ervan.
We hebben de koloniale gebouwen van op afstand gezien en de nodige foto’s ervan genomen. Geen enkel gebouw werd met een bezoek vereerd. Parkeren was er moeilijk

* Tomb of Baba Abdullah, beschermheilige van Karachi. Het ligt op een heuvel met een trap.
Ghazi Baba zoals hij algemeen bekend is onder zijn bewonderaars, wordt verondersteld de redder van Karachi te zijn. Volgens de overlevering voorkomt de beroemde soefi heilige, die zich in de 9e eeuw in Sindh vestigde, allerlei natuurrampen die Karachi raken aan de kust van de Arabische Zee. Ghazi Baba geniet een speciale status als de redder van het volk van Karachi.
Het graf is gebouwd op een hoog plateau, het lichaam wordt bewaard in een ondergrondse crypte. Het heiligdom is een hoog vierkant gebouw met een groen en wit gestreepte koepel, versierd met Sindh tegelwerk. Pakistaanse bezoekers van het heiligdom wrijven over de zilveren reling rond het schrijn en draperen het met bloemenkransen. Het is bijzonder populair bij personen die Urdu spreken en Punjabi, het wordt ook bezocht door christenen en hindoes. Tot het begin van de jaren ’50 van vorige eeuw was het heiligdom een kleine hut op de top van een zandheuvel. Het heiligdom werd gebouwd, verfraaid en versierd door de toenmalige bewaarder van het heiligdom Murshid Ali Shah van Sehwan Sharif, halfweg de jaren ’50 van vorige eeuw.
Het heiligdom werd in 2010 aangevallen door militanten die zelfmoordbommen tot ontploffing brachten in het heiligdom, waarbij 10 personen werden gedood en 50 gewond geraakten. Het management van het heiligdom biedt nog steeds twee dagelijkse gratis maaltijden aan, aan iedereen die het nodig heeft.
Hier heb ik Marie-Claire ook weer alleen moeten laten gaan. De trap was hier weer een onoverkomelijk obstakel. Het heeft een prachtig interieur, de muren zijn met kleurrijke tegels met bloemenmotieven bezet, de koepel eveneens.

* Clifton Beach: Usidencicli wijk
 Karachi is de meest prominente kuststad van Pakistan en strandliefhebbers hebben hier veel
 mogelijkheden om verschillende stranden te bezoeken, die palen aan de Arabische Zee. Clifton Beach biedt het beste op het gebied van recreatie voor strandliefhebbers. Op het strand heb je tal van mogelijkheden, zoals kameeltochten, buggyritten en paard rijden. Clifton is één van de meest welvarende delen van Karachi. Het is de thuisbasis van meerdere buitenlandse consulaten, terwijl de commerciële centra tot de meest high-end in Pakistan behoren, met een sterke aanwezigheid van internationale merken. Op het einde van de 20e eeuw werd dit strand beoordeeld als één van de meest populaire en beste zilveren zandstranden, maar het werd getroffen door een olieramp, die het strand vervuilde. Het strand bleef drie dagen gesloten voor het verwijderen van de smurrie in het water.
We zijn door de wijk gereden, hebben onze ogen de kost gegeven, maar we zijn nergens gestopt. Het is een residentiële wijk, een plaats waar naast buitenlandse consulaten enkel de rijke Pakistani wonen in afgeschermde villa’s met bewaking.

* Nationaal Museum
 Het museum werd op 17 april 1950 in Frere Hall opgericht ter vervanging van het ter ziele gegane Victoria Museum. Het basisdoel van de oprichting van het Nationaal Museum was het verzamelen, bewaren, bestuderen en tentoonstellen van de archieven van de culturele geschiedenis van Pakistan en het bevorderen van een inzicht in de persoonlijkheid van zijn mensen. Het museum heeft een grote verzameling oude munten en boeken over de geschiedenis van Pakistan. Je vindt er voorwerpen uit Mohejodaro en Harappa. Het heeft een verzameling beelden, die gevonden zijn in de site van Mohenjodaro. De beelden zijn die van boeddhistische priesters, terracotta speelgoed en beelden van goden zoals Saraswati, Vishnu, Lakhsmi en Durga Devi.

Het is een heel interessant museum. Op de eerste verdieping vertoef je in het verleden van  Pakistan. Het gelijkvloers is meer gewijd aan alles wat met islamitische kunst te maken heeft. Het museum is volledig rolstoeltoegankelijk, de 1e verdieping is bereikbaar met een kleine lift. Ik heb de voetsteunen aan Marie-Claire moeten geven, die konden er niet bij. Zeker bezoeken in Karachi.

* Mausoleum Mohammed Ali Jinnah (Masar-e-Quaid)
Het mausoleum Mazar-e-Quaid werd gebouwd ter ere van Mohammad Ali Jinnah. Hij was de stichter van Pakistan. Het Pakistaanse volk noemt hem Quaid-e-Azam of Grote Leider. Dit meesterwerk van wit marmer werd in 1960 voltooid en ligt in het centrum van de stad op een heuvel, omringd door een goed onderhouden weelderige tuinen. Het is een kalme en rustige plaats midden in de hectische lawaaierige stad. de ceremoniële aflossing van de wacht is spectaculair.
Binnen het grafcomplex zijn vier graven op rij en één naar het noorden. Die laatste is aan de basis versierd met een reeks zwarte bloemenmotieven en is van Fatima Jinnah, de zus van Quaid-e-Azam. Van de vier graven op rij behoren de 1e twee tot Liaquat Ali Khan, de eerste premier van Pakistan en Begum Ra’ana Liaquat Ali Khan naast elkaar. Het andere uiterste graf is van Sardar Abdur Rab Nishtar. In het midden ligt Nurul Amin begraven, de 8e premier van het land. Al deze graven zijn gemaakt van Italiaans wit marmer en zijn van hetzelfde type als de sarcofaag van Jinnah en geplaatst op een drievoudige basis. De zijkanten van deze graven lopen naar binnen taps toe, terwijl die van Jinnah naar buiten afwijken.
Officiële en Fauji ceremonies vinden er plaats bij speciale gelegenheden, zoals 23 maart, Pakistan Day, 14 augustus (Independence Day), 11 september (verjaardag van de dood van Jinnah) en 25 december (Jinnah’s verjaardag).
Het mausoleum had zijn sluitingsdag toen wij er kwamen, de gids trok naar het onthaal en vroeg een permit om het toch te mogen bezichtigen, wat na enkele minuten geregeld was.
Amin parkeerde de wagen net voor de ingang en we konden het bezoek starten. De modale  bezoekers gaan in het mausoleum via een vrij hoge trap. Een wacht kwam toegesneld en deed teken hem te volgen. Zo kwamen we bij een lift, die ons op de juiste hoogte bracht. Er hangt een serene sfeer, op de vier kanten staat een gewapende wacht. We hadden geluk het te mogen bezoeken, de aflossing van de wacht was niet voor ons weggelegd. Je moet dit zeker bezoeken als je in Karachi bent. Het fotomateriaal lieten we in de wagen, het wordt niet toegelaten in het mausoleum. Marie-Claire nam foto’s met de smartphone en die zijn ook OK zoals je hierboven kunt zien.

* Havengebied Kemari Boat Basin
De vissershaven en vismarkt kan je nog zien, maar het is een heel vuile plaats. Je moet al rubber laarzen aan hebben om dichterbij te komen. De grond is één modderpoel.
De boten zijn mooi beschilderd en op de verschillende werven zie je werkmannen bezig met monteren, schilderen en volledig gereed maken van de boten. Op de werven zelf zijn we niet geweest, het is waarschijnlijk ook niet gewenst door de vaklui.
Boottochten: de krabbenvangst voor toeristen gaat niet meer door.

Het bezoek aan de haven en de werven teneinde, probeerden we terug te keren naar het centrum. Het waren op dat moment de spitsuren en het verkeer zat eindeloos in de knoei. Na lang file rijden kwam er schot in de zaak. We vroegen aan Amin ons naar het Hotel Pearl Continental te brengen voor het avondmaal. Vermits het pas iets over 18u was, werd ons geduld op de proef gesteld tot 19.30u, vroeger gingen de restaurants niet open. Bij opening kozen we voor het Chinees restaurant. Het gekozen gerecht was heel lekker.

Na de maaltijd verlieten we dit hotel en keerden naar onze vaste stek terug. Na een 20’ bereikten we het hotel voor onze laatste nacht in Karachi.
De ganse dag was de zon van de partij en keken we op een helder blauwe lucht bij 25°.

Woensdag 11/02 Vlucht Karachi - Muscat - München - Brussel

Om 8u zaten we aan de ontbijttafel, om goed op tijd gereed te zijn voor het uitchecken en om de rit naar de luchthaven aan te vatten. In Pakistan geldt de regel, aanwezig zijn op de luchthaven drie uur voor vertrek en de rit van het hotel naar de luchthaven duurt +/- 25’. Het inchecken voor de vlucht Karachi - Muscat ging vlot, instapkaarten voor de vlucht Muscat - München werden gegeven maar geen plaatsen. Dat moest in Muscat gebeuren. De assistentie verrichtte zijn werk naar behoren en loodste ons door passencontrole en security. Bij de security werden we gescheiden, mannen en vrouwen mogen niet samen verder. Met dit alles achter de rug werden we naar de gate geloodst en was het wachten op inscheping. Goed op tijd werd hieraan begonnen. De assistenten voerden me op mijn plaats en als iedereen aan boord was, verlieten we de gate.
Na een vlucht van 1.50u bereikten we Muscat. Assistenten brachten ons naar de security, passen controle en de gate. Daar werd werk gemaakt om een goede zitplaats te bemachtigen en het was een goede met veel beenruimte en niemand voor ons, ideaal. Stipt op tijd verliet de piloot de gate en vatte de vlucht aan. Na 7.05u landden we veilig en wel in München. We vonden dat de vlucht lang duurde, op sommige ogenblikken was de snelheid net iets boven 500 km/uur.
In München stonden twee assistenten paraat en voerden ons naar de volgende gate. Hier moesten we nog de instapkaarten krijgen voor de vlucht naar Brussel. Dit was in enkele minuten in geklaard. Tegen de tijd van boarding verschenen twee stoere assistenten, namen ons mee en plaatsten me op mijn plaats aan het raam. Net op het vastgestelde uur verlieten we München om na 1.25u in Brussel te landen om 22.35u. Na het ophalen van de bagage zochten we de uitgang op en zagen haast onmiddellijk Dirk van Soetens Airport Service staan. Hij nam de bagage voor zijn rekening en zo kwamen we vlug bij zijn wagen. Er werd geladen en we konden vertrekken richting Ronse en thuis.

Eindconclusie

Reeds jaren stond Pakistan op onze bucket list. Door de aanslagen op 11/9/2001 werd deze bestemming steeds achteruit geschoven. Nu zagen we een lichtpuntje via de Britten, zij zien er geen graten in om het zo mooie land te bereizen. Via internet vonden wij een gids bereid om ons op de culturele toer te begeleiden. Hij kon ons ook aan een gratis uitnodigingsbrief helpen, nodig voor de aanvraag van het visum. De reis is heel goed meegevallen en we hebben geen problemen gehad qua veiligheid. De bevolking is over het algemeen heel vriendelijk, zeker niet haatdragend tegenover westerlingen. Als de toestand zo blijft, is dit een prachtige bestemming zelfs met een rolstoel haalbaar.

Praktisch

Geografie, bevolking, religie

Pakistan is een heel groot land in Zuid-Azië, gelegen tussen India, Afghanistan, Iran, China en de Arabische zee. Het beslaat een oppervlakte van 796.095 km². Het aantal inwoners is in de 20e eeuw zeven maal meer geworden. De overgrote meerderheid van de bevolking (95 %) gelooft in de islam. De hoofdstad is Islamabad, die in het noordoosten gelegen is.
Pakistan is onderverdeeld in 4 provincie, 2 territoria en omstreden gebieden in Kasjmir.
1. Beloetsjistan is de grootste provincies en ligt in het zuidwesten van het land. Het ligt maar voor een deel in Pakistan. Het westelijk deel ligt in Iran, terwijl het noordelijk deel in
 Afghanistan te vinden is. De hoofdstad van deze provincie is Quetta.
2. In het noordwesten ligt Khyber-Pakhtunkhwa. Deze provincie is een stuk kleiner dan Beloetsjistan. De hoofdstad is Peshawar.
3. In het oosten ligt de op één na grootste provincie Punjab. Deze landstreek is ook opgesplitst, want het oostelijk deel ligt in India. De hoofdstad hiervan is Lahore. Deze provincie heeft naast de hoofdstad nog andere belangrijke steden, zoals Faisalabad, Gujranwala, Multan en Rawalpindi
4. In het zuidoosten ligt de provincie Sindh, met Karachi als hoofdstad. Een andere belangrijke stad in de Sindh is Hyderabad.

De twee territoria zijn: Hoofdstedelijk Territorium Islamabad en het Federaal Territorium. De twee omstreden gebieden in Kasjmir zijn Azad Kasjmir en de Noordelijke Gebieden.

De vrouwenrechten zijn niet zoals bij ons. In 80% van de huwelijken komt huiselijk, seksueel en/of psychologisch geweld voor. Om het geweld tegen te gaan stemde het Pakisstaanse par-lement in 2006 een wetswijziging ten aanzien van verkrachting en overspel. Vroeger moesten vrouwen vier mannelijke ooggetuigen regelen, die konden bewijzen dat de vrouw was verkracht. Anders werd zij vervolgd voor overspel.

Als rolstoelgebruiker

Om aan onverwachte kleine problemen te verhelpen aan je rolstoel, neem je best wat herstelmateriaal mee zoals enkele sleutels, schroevendraaier (klein formaat) met bits. Die zaken steek je best niet in de handbagage maar in de bagage die je incheckt. Op mijn rolstoel zitten reeds jaren krypton banden (volle banden) en daardoor is het probleem met platrijden van de baan. Het is in ieder geval een zorg minder. Op mijn nieuwste rolstoel zijn vooraan de kleine wieltjes met volle velgen en dikkere bandjes gemonteerd.

Transport

Wij boekten de vluchten op de website van BudgetAir en vlogen met Lufthansa en Oman Air. Beide maatschappijen deden hun uiterste best om het ons zo aangenaam mogelijk te maken. De service aan boord was prima. Over de zitplaatsen op de vluchten mochten we niet klagen.

Vluchten

Heen en terug naar de bestemming: vliegtuig kostte € 148,50 vlucht + 124,50 taksen, in totaal € 273,00 p/p
25/01 Brussel - München 17.55u-19.10u, vluchtduur 1.15u
 Vlucht uitgevoerd door Lufthansa met Airbus A319-100, vluchtnummer LH2291
25/01 München - Muscat 21.45u-07.05u, vluchtduur 6.20u
 Vlucht uitgevoerd door Oman Air met Airbus A330-300, vluchtnummer WY124
26/01 Muscat - Lahore 09.00u-1235u, vluchtduur 2.25u
 Vlucht uitgevoerd door Oman Air met Boeing 737-800/900, vluchtnummer WY343
11/02 Karachi - Muscat 12.00u-12.50u, vluchtduur 1.50u
 Vlucht uitgevoerd door Oman Air met Boeing 737-800, vluchtnummer WY324
11/02 Muscat - München 14.45u-19.30u, vluchtduur 07.05u
 Vlucht uitgevoerd door Oman Air met Airbus A330-200, vluchtnummer WY123
11/02 München - Brussel 21.20u-22.50u, vluchtduur 1.25u
Vlucht uitgevoerd door Lufthansa met Airbus A319-100, vluchtnummer LH2294

Vervoer ter plaatse

Ter plaatse kostte de georganiseerde tour US$ 240 per dag. We betaalden de gids in totaal US$ 3.600/Rs. 554.400 voor de trip. We betaalden hem in schijven van Rs 100.000/€ 588,00. Hierin was inbegrepen: de wagen met chauffeur en de brandstof, de diensten van de gids en alle overnachtingen met ontbijt, met uitzondering van de eerste nacht.

Handbagage

De regels voor de handbagage zijn nog steeds dezelfde. Dus nog altijd geen vloeistoffen, gels, pasta’s, zalfjes en scherpe voorwerpen zoals nagelknippers, knipmessen en schroevendraaiers in je handbagage stoppen. Zulke zaken horen in de bagage die je incheckt. Op sommige luchthavens word je van kop tot teen gecontroleerd.

Inreisvoorwaarden

Je hebt een paspoort en toeristenvisum nodig.
Een visaform kun je downloaden op de website van de ambassade, paspoort + kopie, identiteitskaart + kopie v/v, drie pasfoto’s, een invitation letter, autorisatie van het agentschap waarmee je reist, identiteitskaart v/v chauffeur/gids, reisroute. Ons kostte het visum € 32,00

Ambassade vind je: Delleurlaan 57, 1170 Watermaal-Bosvoorde, Tel.: 02/673.80.07
Ambassade open Ma-Vr: aanvraag visum 9.00u-12.30u, afhalen visum 14.30u-16u

Reisverzekering

De reisverzekering van VTB kost € 88,80 (€ 111 - 20% als lid van Wegwijzer) voor een jaar gezinspolis zonder wagen. Het ziekenfonds betaalt geen medische kosten meer via Eurocross buiten de Europese Gemeenschap en dit sinds 1 januari 2017.

Geldzaken

Het prijspeil in Pakistan is veel goedkoper dan hier. Een wagen met chauffeur en logies in beter hotels zijn wel vrij duur volgens de normen van het land.
In Pakistan is het gebruikelijk een fooi te geven. Meestal is het in de rekening verwerkt, als dit niet het geval is, is het gebruikelijk 5 tot 10% fooi te geven.
We betaalden met MasterCard en cash voor kleine uitgaven.

Infobronnen

www.againstthecompass.com is een heel interessante website, je vindt er veel info in Engels

Veiligheid

In Pakistan is sprake van langdurige instabiliteit en de veiligheidssituatie is niet zo goed. Er zijn periodes van relatieve rust, die worden afgewisseld met periodes van aanslagen. De terroristische dreiging is altijd hoog, er zijn scherpe politieke en religieuze tegenstellingen.
Ben je toch van plan om naar Pakistan te reizen, zoals wij, tracht drukbezochte plaatsen en plekken waar veel westerlingen komen te vermijden. Reizen met de trein wordt ook afgeraden in verband met aanslagen. Wij reden rond met een wagen met chauffeur en gids en waar het toch minder veilig zou kunnen zijn, kregen we een tot de tanden toe gewapende politie escorte mee. We hebben nooit een onveilig gevoel gehad. Als je de gebruikelijke voorzorgsmaatregelen neemt, is de veiligheid vrij goed te overzien.

Gezondheid

Vaccinaties voor Pakistan kunnen nuttig zijn. Raadpleeg hiervoor de huisdokter of het Tropisch Instituut in Antwerpen. Water uit de kraan is niet veilig. Koop dus altijd water in afgesloten flessen. Zo heb je minst kans op ongemakken zoals diarree.
In de grote steden heb je ziekenhuizen. De zorg voldoet echter niet aan de Westerse standaarden. De meest voorkomende ziekte is de acute respiratoire infectie, die er voor zorgt dat je niet kunt ademen. Deze ziekte is gevaarlijk voor kinderen en ouderen met een zwakker immuumsysteem. Ook Hepatitis A en B komt veel voor, laat je hier dus tegen inenten. Daarnaast komt malaria, dysenterie, cholera en Dengue-koorts voor in Pakistan. Bereid je hier dus goed op voor en neem voldoende medicatie, ontsmettingsstof en verband mee .
Heb je toch even een probleem met je gezondheid, dan wordt geprobeerd je goed op te vangen en te verzorgen, zeker in de steden.
Onze verzekeraar VTB vergoedt alles na afleveren van de nodige bewijsstukken. Het duurt enkele weken eer het dossier is afgehandeld, maar er is een grote tussenkomst.

Klimaat

November, december, januari en februari zijn de beste maanden om naar Zuid-Pakistan te reizen. Hiermee vermijd je de extreem hete maanden en de maanden met veel neerslag.
Het grootste deel van Pakistan heeft een mix van woestijn- en steppeklimaat. In de wintermaanden wordt het niet heel koud, de gemiddelde temperatuur in januari is 17°. In de zomermaanden kan het kwik oplopen tot 39°. Daarom kozen wij voor het prille begin van het jaar voor het bezoeken van deze streken.
Op onze reis was het de eerste twee dagen zwaar bewolkt met soms felle buien. Vanaf de derde dag werd het weer veel beter en keken we op een azuurblauwe hemel.

Taal

Urdu is de officiële taal in Pakistan. Daarnaast wordt ook Punjabi, Sindhi, Panjtoe en Kasjmiri gesproken. In de toeristische sector kan je ook in het Engels geholpen worden.

Kledij

Bijna 97% van de bevolking is moslim en gezien de aversie tegen de USA en daarmee de gehele westerse wereld, doe je er goed aan je kleding aan te passen aan de gebruiken van de bevolking. Toon als vrouw zo min mogelijk vrouwelijke vormen. Draag kleding die armen en benen volledig bedekken en draag desgewenst een hoofddoek zeker in de moskeeën. Ook voor mannen is het ongepast om in korte broek rond te lopen. De traditionele klederdracht is de “shalwar qamiz”, een lang ruimvallend gewaad over een wijde broek. Dit zou niet gemakkelijk zijn in een rolstoel.
Ondanks al deze voorschriften heeft Marie-Claire gewoon een lange broek met een T-shirt met lange mouwen gedragen en in moskeeën en heiligdommen een hoofddoek als extra gedragen. Ik droeg een lange broek met een T-shirt. We hebben nooit problemen gehad.

Elektriciteit

De netspanning in Pakistan is 230 Volt. Stopcontacten kunnen verschillen met de onze. Een verloopstekker kan nodig zijn. Wij hebben er geen probleem mee gehad, de verloopstekker hadden we niet nodig.

Goed om te weten

* Belangrijke telefoonnummers
 Ambulance: 115, brandweer: 16, politie: 15
* Tijdzone
 In Pakistan is het in onze zomertijd 3 uur later dan in de Benelux. In de wintertijd is het er 4 uur later. Pakistan heeft geen verschil in zomer- of wintertijd.
* Financiën
 De munteenheid in Pakistan is de Pakistaanse roepie  (rupee, PKR of Rs)
 1 euro = +- 170 Rs, 1 U$ = +/- 154 Rs

Waardering

Deze reis was voor ons een meevaller qua cultuur.

Enkele gegevens over onszelf

Wij zijn Jozef Somers en Marie-Claire Meesemaecker
Engelsenlaan 185, 9600 Ronse
Telefoon: 055/31.55.73
E-mail: somers.jozef@skynet.be en somersjozef@outlook.com
Andere reizigers mogen gerust contact opnemen met ons. Als andersvalide en persoon op rust ben ik meestal thuis. Mijn spraak wordt niet altijd door iedereen verstaan, daarom is het aangewezen ons te contacteren na 18u. Marie-Claire kan dan geïnteresseerden te woord staan. Een andere mogelijkheid is vooraf een dag en uur af te spreken via mail.

Logies: ligging, toegankelijkheid en prijs

Logies is vrij normaal van prijs, tenminste voor ons westerse toeristen. Wij kozen uit noodzaak voor accommodaties die min of meer te doen waren met een rolstoel.
De gegevens van het logies tellen voor iedereen. Daarbij geef ik een tevredenheidsscore (op 5) en een beschrijving van de toegankelijkheid, die bedoeld is voor minder mobiele mensen en rolstoelgebruikers, die nog uit hun rolstoel kunnen en die met de hulp van een vaste steun nog enkele stappen kunnen zetten. Het grootste deel van hotels of guesthouses waar wij verbleven heeft minstens 1 kamer met aangepaste badkamer en de meeste bedden zijn vrij hoog. Als je wil zeker zijn over zulke kamer te kunnen beschikken, doe je er best aan met het logies in kwestie telefonisch contact op te nemen en je wensen voor te leggen.
Bij het logies ontbreken de juist betaalde prijzen, alleen de eerste nacht in Lahore werd door ons betaald. De overige overnachtingen waren inbegrepen in het totaal pakket, dat we aan onze gids verschuldigd waren.

Four Points by Sheraton, vroegere naam Hospitality Inn, Lahore **** 5/5
 25 Egerton Rd, Gandhi Shathi, Lahore, Pakistan
Het hotel ligt in het nieuwe centrum van Lahore. Aan de inkom is een klein opstapje, verder is het vlak tot bij de liften, die je op de gewenste verdieping brengen. De kamer was ruim en had een breed dubbel bed, airco en een kleine ijskast. In de badkamer was een lavabo, een verhoogd toilet met 1 beugel, een haardroger en een laag ligbad met beugels en losse sproeier. Wij betaalden voor 1 overnachting met MasterCard Rs. 16.517,18/€ 98,29 voor kamer en ontbijt, taksen inbegrepen. De overige twee nachten werden door onze gids betaald. Het ontbijtbuffet is heel uitgebreid. Het is een degelijk hotel, helemaal ommuurd, je komt er niet in zonder dat de wagen volledig is gecontroleerd. Pas dan gaat de slagboom omhoog en de poort open. Er staan twee gewapende opzichters in een verhoogde uitkijkpost. Het is net een versterkte burcht. Al bij al is het een aanrader in Lahore.

Avari Xpress Faisalabad, Faisalabad *** 4/5
12-C Jaranwala Rd., Kohinoor City, Faisalavad, Pakistan
Het hotel ligt in het centrum van Faisalabad. Bij de ingang is een hoge trap, we konden met de wagen in de garage rijden en dan met een lift naar de kamers gaan. In de kamer hadden we een breed dubbel bed, airco, verwarming, een kleine ijskast en een waterkoker. In de badkamer was een lavabo, een gewoon toilet zonder beugels, een haardroger en een open douche met losse sproeier. De deuropening was net iets te smal voor de rolstoel, een stoel in de badkamer bracht soelaas. Het ontbijt is een Pakistaans buffet met toast, boter, eieren en jam zijn verkrijgbaar en ook koffie of thee. Het hotel is één van de betere in de stad.
Op Booking.com stond een prijs van € 69,00 taksen en ontbijt inbegrepen.

Avari Xpress Boutique Residence, Multan **** 5/5
Old Bahawalpur Rd. In front of Multan High Court, Multan, Pakistan
Het hotel ligt in het centrum van Multan. Je komt erin na een poort en een slagboom en aan de inkom van het hotel is 1 opstap. In de kamer op het gelijkvloers hadden we twee dubbele bedden, airco, fan, een kleine ijskast en een waterkoker. De badkamer omvatte een lavabo, een gewoon toilet zonder beugels en een douchecabine met vaste sproeier. Het ontbijtbuffet mocht er best wezen en was vrij uitgebreid, meestal Pakistaans. De kamer met volledig aangepaste badkamer is een missing van formaat. Er is een verlaagde lavabo, een verhoogd toilet met beugels en een inloopdouche met vast zitje en losse sproeier, maar je kunt er niet in met een rolstoel, de deuropening is net ets te smal. De deur wegnemen zou een oplossing zijn, maar werd geweigerd door de manager. Het hotel is voor de rest prima.
Op Booking.com stond een prijs van € 76 taksen en ontbijt inbegrepen.
 
Hotel One Bahawalpur *** 5/5
Yasman Rd near Airport, Bahawalpur, Pakistan
Het logies ligt in het centrum van Bahawalpur. Er is een opstapje aan de inkom, verder is het vlak tot bij de liften. In de ruime kamer hadden we een breed dubbel bed, airco, fan, een waterkoker en een kleine ijskast. In de badkamer was een lavabo, een gewoon toilet zonder beugels en een douchecabine met kleine overstap en vaste sproeier.
Op Booking.com stond een prijs van € 57,50 taksen en ontbijt inbegrepen.

Hotel Chen Inn Sukkur *** 3/5
Plot No. 838 Friends Cooperative Housing Society, Airport Rd., Sukkur
Hotel Chen Inn ligt in het centrum van Sukkur. Bij de ingang ligt een steil hellend vlak, dat met de hulp van het personeel werd overwonnen. De kamer was op het gelijkvloers en was vrij ruim. We hadden er een breed dubbel bed, airco, een fan, een kleine ijskast en een waterkoker. In de badkamer, met te smalle deuropening, was een lavabo, een gewoon toilet zonder beugels en een open douche met vaste sproeier. De manager was allesbehalve vriendelijk, hij wou de deur van de badkamer niet laten wegnemen.
Op Booking.com stond een prijs van € 59,00 taksen en ontbijt inbegrepen.

Sambara Inn Larkana 3/5
VIP Rd, Larkana
Het logies ligt ergens in het centrum van Larkana. Bij de inkom is een opstap, verder was het vlak tot bij de kamer. In de kamer hadden we twee bedden met dunne matrassen, we vroegen en kregen een extra exemplaar. Er was airco, een fan, een kleine ijskast en een safe. In de badkamer, met te smalle deuropening, was een lavabo, een gewoon toilet zonder beugels en een open douche met vaste sproeier. Het is een meer dan uitgeleefd hotel, maar het is het beste in de stad. Groepen komen hier ook overnachten.
 
Nawadda Inn Guesthouse, Hyderabad 5/5
B/16, Rechs until No. 3, Auto Bhan Rd., Latifabad, Hyderabad Sindh, Pakistan
Tel.: + 92/22.3411344 GSM: + 92/345.6014446
E-mail: mawadda_inn@yahoo.com
Het guesthouse ligt in het centrum van Hyderabad ietwat achterin en verwijderd van de drukke straat. Bij de inkom zijn er twee treden, verder was het vlak tot bij de kamer. In de vrij ruime kamer hadden we twee bedden, airco, een fan en een kleine ijskast. In de kleine badkamer was een lavabo, een gewoon toilet zonder beugels en een open douche met vaste sproeier. Een stoel werd gevraagd en verkregen. De deuropening was hier ook te smal, de deur werd daarop verwijderd en dan lukte het. Als de VN in de stad moet overnachten, komen zij hier logeren. Het is een aanrader prijs/kwaliteit. Wij betaalden niets in het guesthouse, de gids regelde dit. Hun vraagprijs is PKR 5.000/€ 29,41 taksen en ontbijt inbegrepen.

Zifan Hotel & Suites, Karachi
298 Off Sharab-e-Faisal, Employees Co. Cooperative Housing Society Block 6 Pechs,
Karachi, Sindh, Pakistan
Het hotel ligt op 2,5 km van het centrum en op 25’ van de luchthaven. Net zoals vele hotels was dit ook afgesloten met een poort en een slagboom. Om de kamer te bereiken moest een steil hellend vlak overwonnen worden. Met twee personeelsleden lukte dit. In de ruime kamer hadden we een breed dubbel bed, airco, een fan, een kleine ijskast en een waterkoker. In de badkamer was een lavabo, een gewoon toilet zonder beugels en een douchecabine met losse sproeier. Beiden staan op een verhoog van een 15-tal cm. De ontbijtruimte is in de kelder en er is geen lift. Ik werd door het personeel naar beneden gedragen en na de maaltijd terug naar boven. Ik geef 5/5 voor de kamer, het restaurant daarentegen scoort minder goed.
Op Booking.com stond een prijs van € 59,50 taksen en ontbijt inbegrepen.

Reisroute

25/01 Brussel - München - Muscat - Lahore

26/01 Lahore

27/01 Lahore

28/01 Lahore

29/01 Lahore - Faislabad

30/01 Faisalabad - Multan

31/01 Multan

01/02 Multan - Bahawalpur

02/02 Bahawalpur

03/02 Bahawalpur - Sukkur

04/02 Sukkur

05/02 Sukkur - Larkana

06/02 Larkana

07/02 Larkana - Hyderabad

08/02 Hyderabad

09/02 Hyderabad - Karachi

10/02 Karachi

11/02 Karachi - Muscat - München - Brussel