Bali: mooi en vriendelijk goden- en trappeneiland (Indonesië)

Geschreven door Hilde en Piet - Indonesië (Bali) - 01 tot 17 september 2002

- Piet is huisman en men mag dus tijdens de dag altijd proberen hem te bereiken voor meer uitleg. Aangezien hij rolstoelgebruiker is gaat het in dit reisverslag in de eerste plaats over rolstoeltoegankelijkheid.

- Voor alle duidelijkheid, laten we de Britse categorieën gebruiken om aan te duiden over welke rolstoeltoegankelijkheid we het hebben ttz
cat. 1: toegankelijk voor een individuele rolstoelgebruiker
cat. 2: toegankelijk voor een rolstoelgebruiker met begeleider
cat. 3: toegankelijk voor een rolstoelgebruiker die nog enkele stappen kan gaan en maximaal drie treden kan nemen
cat. 4: niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers.

- Piet is van cat. 3 en heeft een rolstoel van 67 cm breed en zithoogte: 50 cm.
Hij is een rolstoelgebruiker die dus enkele stappen kan zetten (ttz met stok aan de rechterhand en steun aan de linkerhand) en maximaal drie treden kan nemen.
We zullen dus vooral pogen voldoende uitleg te geven betreffende rolstoeltoegankelijkheid van het hotel waar we verbleven en van elke bezienswaardigheid die we bezochten.

1. Inleiding

- Over Bali bestaan er heel wat reisgidsen zodat we maar summier gaan uitweiden over de bezienswaardigheden op dit Indonesisch eiland maar ons des te meer, en vooral, gaan toespitsen op de toegankelijkheid van de bezienswaardigheden en locaties die we zelf bezochten.

- Dat Bali een trappeneiland is zal wel duidelijk blijken uit dit reisverslag maar dit houdt niet in dat Bali niet rolstoelgebruikersvriendelijk is want die vriendelijkheid hangt niet alleen af van de - relatieve en absolute - rolstoeltoegankelijkheid maar ook van de bereidheid van zijn bewoners om de rolstoelgebruiker een handje toe te steken. Voor ons was de Bali-reis in elk geval een echte meevaller én een aanrader.

- Het 5de wiel is een afzonderlijk wiel dat door twee tandwielen, een ketting en twee pedalen (manualen?) wordt aangedreven met de twee handen en gemakkelijk geplaatst (en verwijderd) kan worden op een rolstoel. Het maakt de rolstoelgebruiker heel wat mobieler en vergroot beduidend zijn actieradius. Het laat ook toe dat rolstoel(+5de wiel)gebruiker en begeleider naast elkaar kunnen wandelen of met vereende krachten beter een helling trotseren.
Ze bekijken zo'n rolstoelfietser al in België, wees dus niet verwonderd of gebelgd over je succes in Bali want ze doen het met belangstelling en sympathie.

2. Voorbereiding van de reis

- We kozen voor september - achteraf bleek dat een goeie keuze, ook wat het klimaat betreft - om naar Bali te gaan omdat het dan het droog seizoen is zowel wat klimaat als toerisme betreft. En daardoor zijn de aanbiedingen het goedkoopst maar moet je er vlug bij zijn. Amper enkele dagen - in januari - nadat de reisbrochures verschenen waren hebben we geboekt en dat was niks te vroeg.
Als je speciale plaatsen - bvb op een eerste rij en/of dicht bij de toiletten - in het vliegtuig wenst dan reserveer je die het best bij de boeking. De reisagent kan op zijn computerscherm de tekening zien van het interieur van het vliegtuig met alle bezette en nog vrije zitplaatsen. -Bij het inchecken op de dag van de reis is er nog weinig kans - en dat hebben we goed geweten - dat je bekomt wat je wenst.
Meld dat je met je rolstoel tot aan het vliegtuig rijdt en dat de rolstoel dan pas naar de bagageruimte gaat. Bij elke tussenlanding en aan de eindbestemming krijg je dan ook je rolstoel direct terug wanneer je het vliegtuig verlaat. Het kan nuttig zijn de losse delen van je rolstoel, bvb zitkussen, voetsteuntjes, enz., mee te nemen in het vliegtuig.
Meld ook dat je het 5de wiel meedoet. Normaliter zal het reisagentschap je bij de boeking een vragenlijst - specifiek voor rolstoelgebruikers - laten invullen met o.a. de maten en gewicht van rolstoel en 5de wiel. Noem het 5de wiel een hulpmiddel voor het voortbewegen van de rolstoel. Rolstoel en 5de wiel (dat je afgeeft bij het inchecken) gaan gratis mee en worden niet gewogen maar krijgen allebei een label mee zoals de andere bagage. Waarschijnlijk is het beter het 5de wiel niet in te pakken want dan zien ze wat ze behandelen. Haal eventuele attributen (computerke van de kilometerteller, licht, reflector, enz) van het 5de wiel.

- We hebben geboekt bij Jetair (www.tui.be). Alle informatie konden we vinden in de brochure Jetair Wereld. Wat we boekten was de vlucht Brussel-Denpasar H/T en kamer (met ontbijt) in Hotel Radisson in Sanur. Je kan via de lokale partner van Jetair in Bali heel wat georganiseerd krijgen ter plaatse maar daar hebben we geen ervaring mee aangezien we alles op ons eentje gedaan hebben. Die lokale partner zorgt ook voor alles bij aankomst en vertrek: vervoer, herbevestigen van de terugvlucht al is dat niet nodig bij Cathay Pacific, de 100.000 Rp (11,70 Euro) luchthaventaks krijg je cash bij het vertrek uit Denpasar.
We betaalden per persoon 1112 Euro: vlucht,kamer met ontbijt, annulatieverzekering, luchthaventaksen, transfers, reistas (per kamer) en dossierkosten. Ongeveer 30% betaalden we bij de boeking, de rest een maand voor de afreis.

Lokale partner: Pacto LTD
                        Jalan By Pass Ngurah Rai
                        Sanur,
                        p.o.box 3052 Denpasar, Bali-Indonesia
                        Tel: 00 62 361 288 247
                        Fax: 00 62 361 288 240

- Voor Indonesië heb je enkel een internationaal paspoort nodig dat minstens nog zes maanden geldig is als je het land terug verlaat. Er worden geen inentingen vereist.
We kregen de raad niet met ons paspoorten rond te lopen maar met de fotocopies ervan. We hebben evenwel nooit een controle meegemaakt.
 
- Als reisgidsen gebruikten we de net verschenen Bali & Lombok van Capitool en Java/Bali van Trotter.
Capitool geeft normaliter altijd informatie over de toegankelijkheid van bezienswaardigheden maar hier was dit niet het geval. Dit doet ons vermoeden dat in alle Capitool reisgidsen de rolstoeltoegankelijkheid, bvb van een museum, die vermeld wordt niet nagecheckt wordt maar gewoon wordt vermeld omdat het museum zelf die informatie doorspeelde aan Capitool. Wat ons doet besluiten dat ze op Bali geen informatie hebben gekregen over rolstoeltoegankelijkheid en er dus ook niet over reppen en zich dus beperken tot een (116 woorden tellende) rubriek op blz 215 waar je praktisch gezien niet veel aan hebt. Met die wetenschap bekijk je een reisgids helemaal anders en als je dan nog hier en daar wat onjuistheden (bvb in Bali spreekt iedereen - zelfs de wegwijzers - van Batukaru maar de reisgidsen spreken van Batukau) opmerkt, dan wankelt je geloof wel een beetje. Wat niet belet dat Capitool ons heel wat nuttige informatie bezorgde. Trotter ook en we blijven erbij dat die twee reisgidsen mekaar goed aanvullen.
Enkele tegenstrijdigheden bij de twee reisgidsen versterken je wankel geloof maar uiteindelijk blijft de balans positief. Je hebt echt wel 'n reisgids - en reisverslagen - nodig, niet alleen omwille van de praktische tips maar ook omwille van meer algemene maar zeer interessante onderwerpen als geschiedenis, godsdienst, gebruiken, enz. Gewoontegetrouw vind je in Trotter geen informatie voor rolstoelgebruikers.            

- Het boekje Wat&Hoe Indonesisch hadden we ook bij en we vonden het toch wel belangrijk om enkele courante korte zinnen te kunnen brabbelen. Tijdens mijn Afrikaverleden heb ik een tijdje samengewerkt met een Japanse kinesiste en van haar leerde ik het gebaar waarbij de twee handpalmen tegen elkaar worden gelegd in de richting van de persoon die men wil begroeten of bedanken. Ik ben het nooit verleerd en gebruikte het dus ook in Bali. Ik kreeg er altijd heel vriendelijk respons op en leerde dat in het Hindoeïsme (95% van de Balinezen is Hindoe) deze mudra (handgebaar) betekent: "ik buig voor de goddelijkheid in jou".
Aangezien Bali hindoeistisch is, bestaan ook hier kastes zoals in Indië -maar er zijn geen slaven en precies daarom zijn er op Bali geen riksja's.
Zelfs als je een Balinees tegenkomt die er triestig of nors uitziet, wanneer je hem groet of je hebt er glimlachend oogcontact mee dan klaart ie helemaal op.

- Ter informatie: http://rolloverbali.tripod.com is een website betreffende Wheelchairs Holidays and Tours of Bali. The idea of the Roll Over Bali-Team is to have the individual in mind. Geen idee wat het praktisch inhoudt.

3. Geldzaken + enkele prijzen

- Nu de Euro ook zowat als een internationale munt beschouwd wordt is het geen enkel probleem euro's te wisselen. Zowel voor euro's als voor dollars krijg je meer roepiah's (Rp) voor grote coupures (gc) dan voor kleine (kc). Een biljet van 50 Euro wordt reeds als grote coupure beschouwd. Tijdens ons verblijf schommelde de koers weinig.
1 Euro (gc) = 8550 Rp       1 Euro (kc) = 8350 Rp

- Als je aankomt op de luchthaven kan je daar reeds wat euro's wisselen maar je wisselt het voordeligst bij Money changers. Maar wissel bij hen die No Commission vermelden op hun uitgangsbord want dan krijg je exact het aantal Rp volgens hun vermelde koers. En dat is nu eens een - Balinese - tip die wel in de reisgidsen zou mogen staan.   

- Zonder problemen kom je aan Rp met kredietkaarten. We hebben enkel een bancontactkaart met de maestro-functie en aan de benedenverdieping (bij de parking) van ons hotel is er een bankautomaat waarop o.a. Visa, BCA (vermoedelijk Indonesisch), Master-card en Cirrus vermeld staan. Geen maestro dus maar we konden toch geld afhalen want we merkten dat de Cirrus-functie ook vermeld stond op onze kaart. Als het scherm je rare dingen vraagt druk dan op withdrawal en later op checking. Het scherm vermeldt: 200.000, 300.000, 400.000 en 500.000 Rp en ander bedrag (in het Engels natuurlijk). De automaat levert het bedrag in briefjes van 50.000 Rp. De automaat is te hoog geplaatst voor rolstoelgebruikers.

- De dollar wordt regelmatig gebruikt als munteenheid voor de aanduiding van prijzen, bvb bij toeristische aanbiedingen: rondritten, boottochten, massages, enz. Waarschijnlijk gebeurt dat vanwege de schommelingen van de Rp maar het houdt niet in dat in dollar moet betaald worden.
1 $ (voor een biljet van 100 $) = 8750 Rp
1 $ (  "      "       "      “   50 $) = 8650 Rp      
1 $ (  "      kleine coupures) = 8000 Rp of nog minder.
1 $ = 1,023 Euro

- Gewone winkels en supermarktjes hebben vaste prijzen en een zeldzame keer een winkel van toeristische spullen. Dat merk je aan het feit dat er een prijskaartje aan het artikel hangt. Voor de rest is het afdingen geblazen. Meer daarover in Trotter op blz 29.

- Ziehier enkele prijzen:

- enkele minuten telefoneren naar België kost 30.000 Rp = 3,51 Euro. Je telefoneert het goedkoopst bij Wartel.
- e-mailen kost 300 Rp (0,035 Euro) per minuut (minimum 10 min). Er zijn in Bali veel meer cybercafé's dan hier.
- 1 liter benzine: 1690 Rp = 0,198 Euro
- 1 film (24 foto's, kleur, 200 Asa): 21.000Rp = 2,46 Euro
- film ontwikkelen + foto's: 24 foto's: 31.000 Rp = 3,63 Euro
- 36 foto's: 44.000 Rp = 5,15 Euro
- Flesje cola, tonic enz.: van 1500 Rp (in een typisch Balinees eetcafé) tot 9500 Rp (in de koelkast van onze hotelkamer) ttz varierend van 0,175 tot 1,11 Euro. Het is dus moeilijk er een prijs op te plakken: de restaurants die we aandeden, daar varieerde de prijs van 2.500 tot 5.000 Rp (0,29 tot 0,58 Euro). Diet coke (= cola light) is iets duurder.
- Kleine fles bier (33 cl): 9.000 Rp = 1,05 Euro
- Grote fles bier (62 cl): 12.000 Rp = 1,40 Euro
- Fles 1,5 l plat water op de kamer: 14.520 Rp = 1,70 Euro)
- geroosterde maïs: we betaalden 2.000 Rp (0,23 Euro) maar een halve minuut later zagen we Balinezen 1.000 Rp betalen. We hebben het ons dubbel laten smaken.
- postkaart: 1.500 à 2.000 Rp = 0,18 à 0,23 Euro
- postzegel voor België: 7500 Rp = 0,88 Euro.
- Voor prijzen van huurauto en taxi zie hoofdstuk 6
- Voor prijzen van eten zie hoofdstuk 9
- Ingangsprijzen zijn vermeld bij de bezienswaardigheden zelf.

4. Heen- en terugreis

- Oorspronkelijk ging er gevlogen worden van Brussel via Hongkong naar Denpasar. In de heenreis werd het uiteindelijk Brussel - Amsterdam - Hongkong - Denpasar en terug Denpasar - Hongkong - London Heathrow - Brussel. Uiteindelijk ben je telkens zo'n 24 uur of meer onderweg. Amsterdam - Denpasar en Denpasar - London gebeurt met Cathay Pacific een vliegtuigmaatschappij met zetel in Hongkong. Op www.cathaypacific.com kun je een en ander lezen voor rolstoelgebruikers als je klikt op Before You Fly : Special Needs. We vlogen eenmaal met een Airbus A 340, tweemaal met een Airbus A 330 en eenmaal met Boeing 747. Allen zijn uitgerust met een TV-schermpje (zo groot als of net iets kleiner dan een postkaart) voor elke passagier. Je krijgt een koptelefoon en kan dus naar muziek luisteren of naar een of andere film, CNN, enz. kijken of alle gegevens betreffende de vlucht kloppen en vluchtroute nachecken. Luxe natuurlijk maar voor zo'n lange vluchten een goeie tijdverdrijver. Het personeel is heel vriendelijk.
Als je op een toiletdeur in het vliegtuig het rolstoelgebruikerslogo opmerkt, weet dan dat dit enkel inhoudt dat er binnenin een handgreep is voorzien die helpt bij het rechtstaan.
Als je op de terugreis nog wat Rp over hebt dan kan je die kwijt in het vliegtuig, daarvoor krijgt iedereen op elke vlucht een omslag en die is bestemd voor Unicef.
Op alle vluchten met Cathay Pacific is er algemeen rookverbod.

- In alle luchthavens krijg je assistentie van het begin tot het einde (behalve efkes niet op Heathrow) en het moet gezegd dat ze de spits afbeten in Azië: supervriendelijk. Alle luchthavens (ook Denpasar) hebben rolstoeltoegankelijke toiletten (cat. 1) met handgrepen, alarm, e.d. In Hongkong zijn er zelfs aanduidingen in braille in die toiletten en in de liften. In Denpasar hoef je niet de trap te nemen om het vliegtuig te verlaten of te betreden, dat doe je enkel in Amsterdam als je er met de City-hopper aankomt.
Ter informatie: in Hongkong betaal je (al hoef je niks te betalen) met Hongkong-dollars en voor 1 Euro krijg je 6,956 HK$ en wil je bedanken in het chinees dan klinkt dat als thodzè in het Cantonees en als sèsè in het Mandarijns.
Ook in de luchthaven van Hongkong is er algemeen rookverbod. Een inbreuk op die regel (en dat staat o.a. aangeduid in de toiletten!) levert je een boete op van 5000 HK$ of 718,80 Euro wat toch een kleine 29.000 oude Belgische frankjes vertegenwoordigt. Wedden dat je dan geen thodzè meer kunt zeggen.

- Bij het vertrek naar Hongkong melden ze ons in Denpasar dat ze onze luchtbanden (van de rolstoel en het 5de wiel) een klein beetje zullen lossen maar eenmaal in België merkten we alleen dat de band van het 5de wiel wat minder hard geblazen leek. Dus geen nood.

5 De logies

We logeerden in Hotel Radisson Bali in het stadje Sanur aan de oostkust van het eiland.
Hotel Radisson Bali, Jalan Hangtuah 46,
Sanur, 80228, Bali, Indonesia
Tel.: (62-361) 281 781; Fax: (62 361) 289 168
e-mail: agent.bali@radisson.co.id
www.radisson.com
www.bali-paradise.com/radissonbali

De weg van de straat naar het hotel is nogal steil (cat. 2).
Bij de ingang (cat. 2) is er anderhalve trede maar er is ook een nogal steil kort hellend vlak om dat te overbruggen. Eenmaal dat voorbij is alles vlak behalve een paar lichthellende vlakken.  
De receptie is van cat. 1
De toiletten zijn van cat. 3 en de weg ernaartoe van cat. 1
De liften zijn van cat. 1 en voldoende ruim voor een gewone rolstoel met voetsteuntjes.
Het restaurant is van cat. 1.

Opmerkingen: Alle verdiepingen (gelijkvloers, twee bovenverdiepingen, benedenverdieping) zijn vlot te bereiken. Op de benedenverdieping is er een zwembad dat vanaf de lift te bereiken is via een steil hellend vlakje (cat. 2)om 2 treden naar beneden te overbruggen.

Alle kamers hebben airco.

De kamer is van cat. 1. De ingang heeft een deurwijdte van 75 cm en een trede van 1 cm, waarschijnlijk om slagregen te beletten onder de deur door te dringen. De circuleerruimte is voldoende en het bed is goed, stevig, ruim, niet aangepast maar de hoogte is bijna ideaal (45 cm).

De badkamer is van cat. 3 en bevat een bad (instaphoogte iets meer dan 50 cm) waarin ook een stortbad kan genomen worden maar daar er geen handgrepen zijn was het voor mij niet te doen en waste ik me aan de lavabo maar ik ben ongeveer elke dag gaan zwemmen en dat compenseert veel. De badkamer bevat tevens een lavabo en toilet. De wastafel en de boord van het bad helpen bij het rechtstaan na een sanitaire stop.
Er is geen circuleerruimte en de deurbreedte is 68 cm en er is een trede naar beneden van 4 cm.   

Persoonlijke beoordeling: Voor cat. 3 geen enkel probleem. Heel vriendelijke bediening. Het ontbijt (buffet-systeem) is heel uitgebreid en zowel Aziatisch als Europees. Het hotel biedt veel diensten aan: restaurants, bar, winkels, zwembad, massages, vervoer, recreation programs, enz. Maar niet aangepast aan ons budget.

6. Verplaatsingen in Bali

- Het 5de wiel heeft ons geholpen tijdens de wandelingen in Sanur. Het heeft geen zin met de rolstoel op de voetpaden te willen wandelen want het is een constante koers met hindernissen. Soms is het voetpad meer dan 30 cm hoog maar het is ook constant onderbroken door steile hellende vlakken bestemd als opritten voor auto's. Rij gewoon op de straat maar langs de rechterkant want zo heb je zicht op het aankomend verkeer, aangezien er in Indonesië links gereden wordt.
Voor onze uitstappen buiten Sanur hebben we het 5de wiel niet meegenomen om twee redenen: je vindt niet gemakkelijk vervoer waar het 5de wiel in kan en voor de bezienswaardigheden die je gaat bezoeken biedt het 5de wiel geen voordeel.  
Behalve als je één plek gaat bezoeken waar je de ganse dag blijft (bvb Ubud) kan het 5de wiel nuttig zijn.

- Voor onze verplaatsingen van een ganse dag hebben we een auto gehuurd met chauffeur. Als je een goeie chauffeur treft - en de onze (Nyoman Arnawa) was ne hele goeie - dan loodst ie je door het drukke verkeer in het Zuiden, kent ie overal de weg naar al die vele mooie plekjes die Bali rijk is en tussendoor vertelt ie tal van bijzonderheden en kan je ook wat opsteken over het gewone leven van de doorsnee Balinees.
Dankzij een tip van Trotter (blz 254 en 256) hebben we gehuurd bij:
"André" Sewatama rent a car
Jalan Bypass Ngurah Rai 330, Sanur
P.O.Box 3382, Denpasar, Bali
e-mail: andre@spot.net.id

Een minibus Mitsubishi (met airco) voor een uitstap van max. 10 uur (ongeacht aantal kilometers) met chauffeur kostte ons 40 Euro. Jawel, bij André rekent men met euro's. Voor zes uur was het 25 Euro. Je vertrekt met volle tank en na de excursie wordt opnieuw volgetankt en betaal je de brandstof die 1690 Rp (0,198 Euro) per liter kost. De prijzen bij André, en elders ook, zijn seizoensgebonden.
Die minibus hebben we enkel gehuurd voor een drietal grote uitstappen o.a. naar het Bratanmeer en het Baturmeer.
Onze chauffeur toonde ons ook zijn dorp, zijn huis en wat een Balinees huis zoal bevat en we woonden er ook een offerceremonie bij.

- Voor de kortere uitstappen, bvb Denpasar, Ubud, Singapadu, enz. hebben we een taxi of iets soortgelijks genomen. Voetsteuntjes, kussen en wielen gaan in de koffer en de gepluimde rolstoel (omwille van het 5de wiel heeft de mijne een vast frame) op de zetel naast de chauffeur. Afdingen is wel geboden. We zijn wel geen specialisten maar, ter referentie, betaalden we 50.000 Rp (5,85 Euro) voor Sanur-Ubud (28 km) en hopen dat dat een billijke prijs was. Voor hen en voor ons.
Met de shuttlebus betaal je 20.000 Rp (2,34 Euro) voor hetzelfde traject.

- Bij de toeristische trekpleisters gebeurt het regelmatig dat je moet betalen voor het parkeren van de auto. Dat kost gewoonlijk 1.000 Rp (0,12 Euro).

- In de steden en in het Zuiden kan het verkeer heel druk zijn. Er rijden veel voertuigen en nog meer scooters. We hadden echter nooit het gevoel dat het er gevaarlijk was maar waren toch blij zelf niet te moeten rijden. Er moet immers links worden gereden, veel wegwijzers zijn er niet, vooral in het noorden, en hoe zouden we alleen al die mooie plekjes gevonden hebben.
Er wordt veel geclaxonneerd maar niemand ervaart dat als agressief en we kregen de indruk dat er hier echt geen agressief rijgedrag is. Ongevallen zullen er ook wel zijn maar daar hebben we niks van gemerkt. Balinezen zijn niet alleen artistiek in al wat ze realizeren maar ook in de levenskunst. Maar geen nood: de mens is universeel en de Balinees is ook een mens, dus ook met zijn gaven en kleine kantjes.

7. Bali en de rolstoel

- Door gesprekken met Balinezen konden we vermoeden dat voor hen een rolstoel een luxeartikel is. "Als je geld hebt kan je je een rolstoel veroorloven, zoniet dan ga je, bvb, met krukken.". Daarom ook denken ze al eens dat je gewoon even kunt rechtstaan als er een hindernis - trede, trap - moet genomen worden. Soms klopt die theorie al eens want we zagen eens een dame in een rolstoel die in het restaurant vlot - en zonder krukken - naar een tafeltje ging. Maar onze vrienden van cat. 1 en 2 kan je niet over dezelfde kam scheren en al ben ik van cat. 3 zo vlot als die dame kan ik het ook niet. Zonder rolstoel blijf ik in Kuurne. Leve de rolstoel dus en Bali, here we are. Maar wel blijft het een feit dat er dus weinig voorzien is voor rolstoelgebruikers.

- Al lijkt de rolstoel luxe voor de Balinezen, voor rolstoelgebruikers zijn ze nog vriendelijker en heel behulpzaam (die behulpzaamheid is spontaan en heeft niks met fooien te maken). En de meeste toeristen steken ook direct een handje toe. Dat is nogal eens nodig want treden en trappen, je zult er niet naast kunnen kijken. En zelden of nooit zijn er leuningen. Onze eerste uitstap betrof het Bali-museum in Denpasar. Na een paar maal trappen van 4 en 6 treden te hebben overwonnen (met behulp van Hilde en een toevallige gids die de rolstoel verplaatste) en wanneer ik uiteindelijk door mijn benen zakte en die trap dan zitvlaksgewijze heb beklommen, ben ik gaan mediteren over klim- en daaltechnieken waarbij rolstoel, ingezetene en begeleider constanten zijn en toevallige voorbijgangers als beurtrolassistenten fungeren en zo zijn we met die wijsheid Bali gaan verkennen. Om het menselijk te houden trotseerden we dan enkel trappen van max. 6 treden, één enkele maal
7 treden en toen bleek het niet echt de moeite en dat stimuleerde ons om het simpel te houden en ondanks die zes-treden-beperking hebben we heel veel mooie dingen gezien.  

- Laten we het duidelijk stellen: ik kan zelden of nooit een bezienswaardigheid als cat. 1 vermelden maar dit houdt niet in dat een eenzame rolstoelgebruiker niks te zoeken heeft in Bali. Ten eerste zijn die rolstoelgebruikers gewoonlijk de echte debrouillards en ten tweede zullen zij ook kunnen beroep doen op behulpzame derden. Voor vertegenwoordigers van die klasse: interpreteer cat. 2 dus ook als rolstoeltoegankelijk voor jullie.

- Tempels in Bali zijn niet zoals onze kerken. Alles is er in open lucht: ingang, altaren, poorten, meru (soort altaar met verschillende verdiepingen-daken), enz. Trappen en treden ontbreken zelden.
Een ding kan voor rolstoelgebruikers eventueel frustrerend zijn: soms moet je enkele treden omhoog om door een poort te gaan, eenmaal door de poort moet je evenveel treden naar beneden en beland je dus opnieuw op hetzelfde niveau. Dat brengt ook met zich mee dat je moeilijk - wegens de poort - de rolstoel kunt draaien om de daling aan te vatten want het is aan te bevelen dat de begeleider altijd hoger staat dan de rolstoelgebruiker. Zo'n toestanden zijn niet echt stimulerend maar wel goed voor het aanscherpen van je relativeringsvermogen.

- Er zijn drie soorten toiletten in Bali: de zittoiletten zoals wij ze kennen, de Balinese zittoiletten en de Balinese hurktoiletten.
In hotels en restaurants die ook toeristen over de vloer krijgen zijn het praktisch altijd die zittoiletten, soms zelfs in een grotere ruimte zodat je er met de rolstoel in kan.
De Balinese toiletten hebben een ding gemeen: er is een gemetste en met faience bezette waterbak van zo'n 50 cm hoog en een waterkraantje erboven en zonder afloop en er is altijd een scheppannetje voorzien. Vergis je dus niet: je wordt verondersteld te weten je behoefte al hurkend te doen naast die waterbak aan de kant waar een geul en afvoer voorzien zijn en met het scheppannetje neem je water om alles weg te spoelen.    
Waarschijnlijk brengen die toiletten enkel soelaas voor een mannelijke cat. 3 rolstoelgebruiker met een kleine maar dringende behoefte.
Er zijn evenwel Balinese toiletten die naast de waterbak een soort hurktoilet hebben, een beetje het genre pedaaltoilet zoals in Frankrijk. En één enkele keer bevindt dat hurktoilet zich zo'n 25 cm boven de vloer zodat, als nood wet breekt, dit hurktoilet een zittoilet wordt. Dankzij de stevige waterbak ernaast kan je je – misschien -, steunend op die waterbak, opnieuw rechtduwen.
Bijna altijd - in het bergachtige binnenland is er al eens een uitzondering - bevinden de toiletten zich op het gelijkvloers.
Nu en dan zie je bij bezienswaardigheden (o.a. de tempels) toiletten en meestal zijn dit zittoiletten.

8. Bezienswaardigheden en rolstoeltoegankelijkheid

- Wat rolstoeltoegankelijkheid betreft gaan we dus telkens spreken over cat. 1, 2, 3 en 4. . De rolstoelontoegankelijkheid ttz cat. 4 beschouwen we dus ook wanneer de trappen onbeklimbaar zijn (bvb zeer hoge treden)- of meer dan zes treden hebben.

- Zoals je al vermoedde, Bali is niet echt rolstoel-minded maar Bali is een prachtig land met een minzame bevolking die dus ook rolstoelgebruikersvriendelijk is en het loont echt de moeite Bali te bezoeken. Dat Besakih met al zijn trappen niet echt aangewezen is hoeft geen probleem te zijn. Er zijn zóveel tempels in Bali dat je er moet voor zorgen geen tempelkater op te lopen. Daarbij zijn de beroemdste tempels niet noodzakelijk de mooiste - en dat hebben we geweten en zal je ook wel merken - en er zijn kleinere en onbekende tempels die pareltjes zijn en ook, of nog beter, getuigen van de artistieke aanleg van de Balinezen.

- Sanur is vlak en als je de voetpaden mijdt valt er veel te wandelen en te winkelen. Langs de kust loopt er een verharde  -wandelweg (cat. 1, soms eens cat. 2) van ongeveer 2 m. breed. Het beste gedeelte ligt tussen de Jalan Hangtuah en de Jalan Segara Ayu. Verder naar het Zuiden komen er al eens hindernissen. Zijn die niet te nemen dan kan je nog altijd een wegje van een of ander hotel nemen en kom je uit op de Jalan Danau Tamblingan. Vergeet in elk geval de tuin (cat. 1) van het Bali Hyatt Hotel niet.

De mooiste tempel (= pura) in Sanur staat niet vermeld in de reisgidsen en is de Pura Dalem Sembawa. Hij is van cat. 2 en loont echt de moeite. Een oudere Balinees vertelde ons - in het Nederlands - dat het een oude (16de-17de eeuw), heilige tempel is waarop nu een vloek rust wegens de slecht gedrag van de omgeving (prostitutie vanwege het toerisme). De tempel moet nog ritueel gereinigd worden. Misschien daarom wordt ie niet vermeld in de boeken.

Het Museum Le Mayeur (750 Rp = 0,088 Euro) verdient ook een bezoekje. Le Mayeur is een Belgische schilder die in Sanur woonde en werkte.
De ingang is te smal, vraag daarom binnen te gaan via de deur met zicht op het strand. Via een trap van drie treden kom je in het huis dat binnendeuren bevat die zeer smal (40 à 45 cm) zijn.
De schilderijen zijn in bedenkelijke toestand. Vooral buiten zijn er heel wat beelden en tempelschrijnen en het huis, buiten en binnen, bevat overal halfverheven beeldhouwwerk, houtsnijwerk, enz zowel wat muren betreft als deurlijsten, meubels, enz. Mooi maar het voelt soms overladen aan.
Het toilet was gesloten. Je moet 1 x 2 treden omhoog.

Wandel ook eens langs de moskee naast het Radisson Hotel. Het lijkt een mooie moderne  versie van een meru.

Koralen en tropische vissen zijn een bezienswaardigheid bij uitstek dus is snorkelen (zie hoofdstuk 10) in zee eigenlijk een must.

- In Denpasar is het Bali museum (3.000 Rp = 0,35 Euro) een aanrader. Beelden, houtsnijwerk, schilderijen, maskers, muziekinstrumenten, enz. zijn er te bewonderen. Je hebt daar wel een paar maal het "4 treden omhoog deur-4 treden omlaag"-systeem dus voor cat. 2 is het niet gemakkelijk. Er zijn vier paviljoenen waarvan eentje ook een bovenverdieping (in principe cat. 4) heeft. De trappen ernaartoe hebben 4 à 6 treden. Er is een cat. 3 toilet.
Toevallig - maar toeval komt regelmatig voor in Bali - was er die dag een festival voor dansgroepen en gamelans. Leuk en interessant toemaatje.

Een bezoekje aan de kleurrijke markt Pasar Badung loont ook de moeite. Het is er zalig druk maar men is er niet opdringerig. Er zijn trappen, verdiepingen, soms smalle doorgangen maar toch kan men in sommige gedeelten, bvb de benedenverdieping via de ingang rechts, rondslenteren en er de typische sfeer opsnuiven.

-  Een dag zijn we via Kaba Kaba, Tabanan, Wongayagede, Jatiluwih en Bedugul naar het Bratanmeer gereden.

Nabij Wanasari is er een vlindertuin en de ingangsprijs is 6 $ of (sic) 40.000 Rp = 4,68 Euro en die 6 $ is duidelijk een niet-Balinese prijs.
De tuin is van cat. 2, hier en daar een paar treden en er zijn verschillende soorten vlinders en tropische bloemen, planten en bomen. Aan de ingang is er een toilet en dat van de mannen is van cat. 3, dat van de vrouwen van cat. 4.
 
Nabij Yongayagede is er de Pura Luhur Batukaru (5.000 Rp = 0,58 Euro) die begon met tweemaal 6 à 7 treden. Hilde heeft hem bezocht. Ondertussen heb ik het bord bestudeerd waarop aangeduid staat wie de tempel niet binnen mag: zwangere vrouwen, vrouwen met kinderen die hun eerste tandje nog niet kregen, kinderen waarvan de eerste melktand nog niet uitviel, vrouwen tijdens de menstruatieperiode, personen in rouw (de eerste drie dagen volgens onze chauffeur-gids), slechte mannen en vrouwen en zij die niet zedig gekleed zijn. Wees respectvol en neem ook steeds de gewoonte een sarong om te gorden als je een tempel binnengaat en dat geldt zowel voor mannen als voor vrouwen. Als er voor een tempel ook een heupsjaal vereist wordt kan je die gewoonlijk lenen of huren (voor tweemaal niks) bij die tempel. Ik heb dus ook een paar maal - al droeg ik een lange broek - een doek op en om mijn benen gelegd. Bij grotere tempels wordt er van je een donatie (max. 5.000 Rp = 0,58 Euro) verwacht. Die donatie dient voor het onderhoud van de tempel.    

Tussendoor heb je prachtige vergezichten met de rijstterrassen als hoofdschotel.

In het dorpje Pecung dichtbij Bedugul is er Restaurant Uma Luang (zie hoofdstuk 9) met mooi zicht op de rijstvelden en de hoogspanningskabels en een rolstoeltoegankelijk toilet.

Aan het Bratanmeer heb je de Pura Ulun Danu Bratan. Het is een mooie locatie (3300 Rp = 0,39 Euro) met een boeddhistische stupa, de watertempel met een mooie meru en andere gebouwtjes en alles is vrij vlot toegankelijk naar Balinese normen. Een aanrader.

Via een kleine binnenweg afgezakt naar Sangeh en er prachtige vergezichten en rijstterrassen gezien. Bij het afrijden van sterke hellingen zie je dan niet-horizontale rijstvelden vol water staan. Een pracht van een optische illusie want stilstaand water ligt nooit schuin, zoveel is zeker.                   

- Batubulan is interessant omwille van de steenkappers en de dansen. Waar de dansen (50.000 Rp = 5,85 Euro; begint om 9h30) gehouden worden is het vrij goed toegankelijk (cat. 2). Er is nergens meer dan een trede tegelijk. Voor een rolstoelgebruiker is het best op de eerste rij plaats te nemen. Naar we vernamen moet je in het toeristisch seizoen een 1/2 uur op voorhand zijn maar in september was het heel kalm. Om de toeschouwers te helpen alles beter te begrijpen betreffende de voorstelling is er een blaadje met uitleg in verschillende talen, ook in het Nederlands. Zoek dit Nederlandstalig blaadje bij het vak "Belanda".
Het loont echt de moeite.  

Iets verder ligt Batuan en daar is de Pura Puseh (5.000 Rp = 0,58 Euro) echt een bezoek waard. Het is een heel mooie tempel en eenmaal je er binnen bent (4 x 1 trede en 1 x 4 treden; cat. 2) kun je alle gedeelten gemakkelijk bereiken en er zijn  prachtige staaltjes van bouwkunst, beeldhouwwerk en sierkunst te bewonderen.

In gans die streek zie je vele kilometers lang niks anders dan winkels met alle soorten kunst en kitsh in alle soorten materialen en nog veel meer. Maar niet alles is Balinees, je ziet er van alle slag Aziatische spullen, Australische didgeridoo's, Afrikaanse kunst, enz. Je krijgt het gevoel dat alle curiositeitenwinkels van over de hele wereld zich hier bevoorraden. En dat klinkt niet ongeloofwaardig want als ze allemaal moeten leven van het plaatselijk toerisme dan is het armoe troef. En die indruk krijg je absoluut niet in Bali.

In Kintamani heb je een heel mooi zicht op de Baturvulkaan en het Baturmeer waarvoor je ook betaalt maar het zijn eerder Balinese prijzen. Ook de afdaling naar het meer loont de moeite maar daar was het ook de enige maal in Bali dat we ervaarden dat de verkopers opdringerig waren. In Kintamani heb je heel wat eetgelegenheden maar meestal met trappen ook naar de toiletten toe. Halverwege Kintamani en het meer ligt er een restaurant (Wina Sari zie hoofdstuk 9) met cat. 3 toilet.

In die streek ligt ook Besakih die we dus niet bezochten.

We daalden af naar Bangli en bezochten de Pura Kehen (alles bijeen zo 'n 10.000 Rp = 1,17 Euro). Voor mij niet haalbaar want het begint al met een trap van meer dan 40 treden maar vanaf de weg zie je toch ook wat. Hilde vond het een rustige én mooie tempel én het was nog een tempel, geen toeristische attractie.

In Klungkung heb je het justitiepaleis + watertempel + museum op dezelfde locatie. De ingangsprijs is 5.000 Rp (0,58 Euro) maar ik heb er maar 2.000 Rp (0,23 Euro) betaalt want, wegens trappen is heel wat niet bereikbaar. 2.000 Rp is de ingangsprijs voor een kind (anak). Aan de ingang is er 2 x 1 trede en 1 x 4 treden. De twee paviljoenen zijn moeilijk te bereiken vanwege 'n trap met veel treden. Het museum is ook moeilijk bereikbaar, o.a. een trap van 9 treden. Een deel van de plafondschilderingen van het Justitiepaleis zijn beter zichtbaar vanaf de straat ernaast. Mooi.
 
- Ubud loont de moeite. Om de balie van de Tourist-info te bereiken moet je 1 x 2 treden op en mijn vraag naar info over Ubud voor rolstoelgebruikers werd enkel beantwoord met een verontschuldigende glimlach. Het centrum van Ubud is licht glooiend, verderweg kan het glooiender worden. De art market is rolstoeltoegankelijk op de benedenverdieping. Als je vanaf de Jalan Raya Ubud naar de markt kijkt dan is de linkerkant van de markt het best toegankelijk. Daar is zelfs een steil hellend vlak (waarschijnlijk voor auto's) naar de onderverdieping.
Je kan ook dansen bijwonen in Ubud: prijs 50.000 Rp = 5,85 Euro.
Het Agung Rai Museum of Art (Arma) (10.000 Rp = 1,17 Euro) bezochten we maar dat was niet zonder hindernissen. Het begint met 1 x 4 treden en 1 x 2 treden naar beneden dan 3 naar boven, daarna gaat dat nog enkele malen zo door. Vanaf de coffeeshop kan je naar het cat. 3 - toilet via 3, 6 en 2 treden.
Dan pas merk je dat er een alternatieve route bestaat die je via 1, 1 en 3 treden tot aan het museum brengt. En met nog een paar maal 2 treden kan je dan wel een deel van het museum zien dat wel de moeite loont voor de liefhebbers van schilderijen gecreëerd in Bali door in- en uitheemse schilders.
ARMA: dagelijks open van 9h tot 18h
e-mail: armaubud@denpasar.wasantara.net.id
www.chica.com/arma

- In Mengwi kan men de Pura Taman Ayun (3.000 Rp = 0,35 Euro) bekijken maar niet echt bezoeken. Je wandelt errond. Het leek nogal toeristisch. Er zijn 2 trap¬pen, een van 7 treden en een van 3. Ons sprak het niet erg aan.

- Naast Besakih zal de Pura Tanah Lot (3.300 Rp pp + 1.500 Rp voor de parking) wel de beroemdste tempel van Bali zijn. Tegenwoordig is het een bouwwerf, Hilde vond het maar niks en daarbij moet je een trap van 51 treden in verschillende fases afdalen. Aan de ingang heb ik hen uitgelegd dat die 51 treden voor mij echt veel te veel zijn en ze hebben me dus prompt die 3.300 Rp (0,39 Euro) teruggegeven en we zijn de zonsondergang een eindje verder in Sehseh gaan bewonderen.  

- In Singapadu, tussen Sanur en Ubud, ligt het Bali Bird Park die bijna van cat. 1 is, behalve de toiletten die van cat. 3 zijn.
 
Taman Burung ttz Bali Bird Park,
Jalan Serma Cok Ngurah Gambir, Singapadu
Dit Park is een van de realisaties van Bali Adventure Tours
Head Office: Adventure House, Jalan Bypass Ngurah Rai,
                     Pesanggaran, Bali-Indonesia
                     Tel.: (62-361) 721 480 ; Fax:  (62-361) 721 481
                     e-mail: info@baliadventuretours.com
                     www.baliadventuretours.com
Ingangsprijs: 7,5 $ (die dag 67.000 Rp = 7,84 Euro)
Openingstijden/-periode: Dagelijks geopend van 8h tot 18h.

Enkel de loopbrug in de grote regenwoudkooi is niet rolstoeltoegankelijk maar daardoor mis je toch niks, je rijdt onder de loopbrug. Alles is bereikbaar, soms via een omweggetje en af en toe is een beetje hulp nodig van de begeleider. Voor grote dieren (bvb casuaris, komodovaraan*, enz) is de omheining soms te hoog maar altijd is ergens de omheining lager zodat de rolstoelgebruiker het dier toch kan zien.
* Behalve de bezoekers, de enige niet-vogel in dit park.

Persoonlijke beoordeling: Er is overal voldoende uitleg (in het Engels) betreffende de vele soorten vogels.
De hellende vlakken naast de trappen aan de ingang doen vermoeden dat de aandacht voor rolstoelgebruikers er later kwam maar het hoeft gezegd dat ze een serieuze inspanning hebben geleverd om alles rolstoeltoegankelijk te maken. Een echte aanrader!

9. Eten en rolstoeltoegankelijkheid

- Ook de restaurants en eetcafé's bereik je gewoonlijk via een paar treden maar na al die tempels kan dat geen probleem meer zijn. Veel restaurants zijn gedeeltelijk in open
lucht - we zitten immers in de tropen - en vooral 's avonds doet dat deugd. Praktisch alle, die toeristen als klanten hebben, hebben zittoiletten.  

- Wees niet verbaasd, wanneer je in een Balinees restaurant avocado met garnalen bestelt, dat je vijf minuutjes later iemand (misschien wel de kok) ziet toekomen met avocado's.

- Voor de liefhebbers is er mixed juice. Het wordt terplaatse gemixt met lokaal fruit, kost 3.000 à 5.000 Rp (0,35 à 0,58 Euro), is dus geen fruitsap en heel lekker.

- Er is nogal wat te doen over de ijsblokjes. Die hadden we regelmatig in de drankjes en toch kregen we geen turista. We hoorden later dat restaurants e.d. verplicht (government-quality controlled) zijn de ijsblokjes te maken met flessenwater.
 
- In de Jalan Hangtuah in Sanur liggen er verschillende restaurants waar je voor 60.000 à 100.000 Rp (7,02 à 11,70 Euro) met twee personen kunt eten (hoofdgerecht, voorgerecht of dessert) en drinken (mixed fruit, cola, bier). Een gratis toemaatje is courant.
Hiervolgend enkele restaurants in die straat.
Bali Satu. Je moet er wel 1 x 3 treden omhoog maar ze komen je direct helpen. Het toilet is ruim en zou cat. 2 zijn ware het niet dat de deurwijdte maar 65 cm is. Het is er goedkoop, lekker en gemoedelijk. Een Balinese rijsttafel met drie gerechten voor twee personen kost 55.000 Rp (6,43 Euro).
Watering Hole. Als je er binnengaat langs de rechterkant hoef je maar een trede te nemen. Op hetzelfde niveau bevindt zich het toilet (cat. 3). Het is ook een hotel waar een kamer met airco ongeveer 10 Euro kost. Je kunt er ook geld wisselen (no commission) aan een goeie koers en je kan er e-mailen. Het eten is lekker. Je hebt er vis- en schaaldiergerechten tussen 17.000 en 25.000 Rp (1,99 à 2,92 Euro).
Satu Lagi. Ietsje duurder maar we kregen gratis lookbrood vooraf en een dessertje nl lekkere zelfgemaakte spekkoek die geen spek maar wel kruiden (koriander, kaneel, enz.) bevat. De dame die de zaak runt spreekt vlot Nederlands, komt een praatje maken (maar niet lang) en is heel vriendelijk.
Ananda. Een typisch Balinees restaurantje. We bestelden avocado met garnalen voor ons beiden, kipsate voor Hilde en  zoetzure kip voor mij. Eerst kwamen de sateetjes met de rijst en die hebben we samen opgegeten, dan kwamen de avocado's en tot slot hebben we samen de zoetzure kip verorberd. Zalig. Cola en bier inbegrepen kostte dat 53.500 Rp (6,26 Euro).
Ook in Mother Lotus, Made Two en Retro kan men lekker eten. Als uitschuiver (75.000 Rp = 8,77 Euro) kunnen we de Seafood basket (met o.a. baby-kreeft, krab, scampi's, garnalen, inktvis, tonijn en groenten) in Retro aanbevelen. Een combinatie van één seafood basket met één nasi goreng voor beiden is ook niet mis. En als - gratis - toetje krijg je altijd fruit als dessert. Het toilet is wel iets moeilijker te bereiken.

- De restaurants langs de kustwandelweg zijn nogal dikwijls verbonden aan de hotels die daar gelegen zijn en zijn meestal duurder. Men kan ook lekker eten in de restaurants in de Jalan Danau Toba (bvb Krisna) en de Jalan Danau Tamblingan.

- Op onze tochtjes naar het noorden hebben we ondervonden dat veel restaurants het "verderfelijke" buffetsysteem hanteren. Voor het eten is er geen kaart, er is alleen het buffet met zijn eenheidsprijs. De eerste maal merkten we dat in restaurant Uma Luang in Pecung dicht bij Bedugul. Nu heeft dit restaurant wel het grote voordeel dat het een zittoilet heeft waar je met rolstoel en al binnenkunt en dat op het niveau van het restaurant ligt. De ingang naar het restaurant heeft anderhalve trede maar verder is het overal plat. De andere toiletten bereik je met de trap. Het buffet (voorgerecht, hoofdgerecht, dessert) houdt in dat je zoveel - of zo weinig - kunt eten als je wilt maar tijdens een dagtocht denkt men niet aan uitgebreid tafelen en daarom vinden we het verderfelijk dat je gewoon geen keuze hebt. In Pecung was de eenheidsprijs (die niet aangeduid stond) 45.000 Rp (5,26 Euro).
In Kintamani hanteren verschillende restaurants ook het buffetsysteem. Daarbij hebben ze ook meestal de toiletten niet op hetzelfde niveau maar verschillende treden lager, we zitten immers in een heuvelachtige streek. Als je van Kintamani afdaalt naar het Batur-meer kom je halverwege links Restaurant Wina Sari tegen en je kan er eten wat je wenst. Je moet er wel een of twee gezonde treden overwinnen. Vanaf de parking is het toilet bereikbaar: cat. 3, voor mij althans want het is zo een Balinees zittoilet van ongeveer 20-25 cm hoog maar je kan je rechtduwen op de stevige waterbak.
Naast dit restaurant woont de enige Balinese rolstoelgebruiker die we ontmoetten. Hij maakt tekeningen met Oostindische inkt.   

10. Nog enkele tips

- Als je in Bali bent, vergeet de massages niet. De Balinese massage (duur 1 uur) is er eentje met kordate hand maar je merkt dat ze voelen waar het stroef zit. Het doet echt deugd en dat gevoel verhoogt naarmate de frequentie toeneemt. Een echte aanrader!
In ons hotel kostte een traditionele massage 18 $ (18,41 Euro), in Salon Kukuruyuk (Jalan Hangtuah) 80.000 Rp (9,36 Euro). Langs het strand kunt u zich ook laten masseren maar daar hebben we geen ervaring mee: vermoedelijk goedkoper en in 't publiek.

- Voor de liefhebbers van houtsnijwerk zijn er mooie dingen te zien. Als je beeldjes in ebbenhout wilt kopen weet dan dat het ebbenhout van ginder niet inzwart is. Wegens mijn Afrikaverleden kon ik niet geloven dat het ebbenhout was maar de verkoper was formeel. Nu is ebbenhout - naar mijn weten - het enige hout dat zwaarder is dan water. En effectief, het bewuste beeldje zonk in het water zodat ik dus aanvaardde dat het dus wel degelijk ebbenhout was.

- De informatie in Trotter betreffende het zwemmen in Sanur klopt niet helemaal ttz bij vloed is er veel meer dan 30 tot 50 cm om in rond te plonzen. Het kan er dan soms zelfs wat woelig zijn. Maar koralen bekijken dicht bij de kust gaat niet. Maar nu we voor één maal in Indonesië (nr 1 - vóór Australië - in de wereld wat koralen betreft) waren wilden we absoluut naar de koralen en de tropische vissen gaan kijken. We huurden een boot met glazen bodem. Stel je voor dat we niet zouden kunnen snorkelen dan zouden we toch nog iets zien. Met die boot vaarden we voorbij het rif dat op 200 m van het strand ligt en daar hebben we kunnen snorkelen. Ongelooflijk!!! Glashelder water zodat je op 5 m diepte evenveel ziet als op 1 m. Je ziet er de vissen en de koralen in alle vormen, kleuren, maten en motieven. Een ervaring waar we nog dikwijls over praten. Hilde en de visser zaten er mee in hoe ik na het snorkelen terug in de boot zou geraken. Ik dacht alleen aan snorkelen, in de boot geraken was een probleempje voor later. Hoe ik uit het water geraakte weet ik niet zo goed meer maar motivatie is een goeie motor. En moest ik niet in de boot geraken dan bleef nog altijd de optie dat de boot me meetrekt tot aan het strand met een reddingsboei.   
Een glazen bodem kan een oplossing zijn maar het zicht is beperkt, niet in de diepte maar in de weidsheid. Als je aan het snorkelen bent heb je een weids zicht, kan je overal kijken en zwemmen naar wat je aandacht trekt.
De visser die ons in open zee bracht was een vriendelijke, behulpzame man. Zijn boot, n° 50 (en dat staat ook vermeld op zijn truitje) hebben we gehuurd voor twee uur en zo hebben we ook een tochtje naar Serangan (het schildpaddeneiland) gemaakt. Het tochtje zelf loont de moeite en de mangrovebossen ook maar het eiland zelf niet. In bassins vind je zielige reuzenschildpadden wachtend om bereid te worden tot Chinese gerechten. De boot huren kost 15 $ pp voor 1 uur, 20 $ pp voor 2 uur. Zwemvliezen en reddingsvest zijn inbegrepen, zelfs reddingsboei. Wij hadden ons snorkelgerief bij maar ook dat kan gehuurd worden.   

- Vergeet ook niet nu en dan naar de hemel te kijken en de vliegers (draken, plakwaaiers of hoe heet dat) te bewonderen. Er zijn er hele mooie bij en soms zitten ze heel hoog.

Besluit:

Een van de mooiste reizen – zoniet de mooiste – die we ooit maakten. Een absolute aanrader.

Hilde en Piet Duyck-Deruyck
Burg. Decoenestraat 10
B-8520 Kuurne
056/72 53 71
pietduyck@pandora.be